ارتفاع زدگی (بیماری ارتفاع): عبارت است از همان‌طور که حتما خودتان هم می‌دانید و تجربه کرده‌اید، کوهنوردی ورزشی شدیدا هوازی است. یعنی شما در حین کوهنوردی به اکسیژن بسیار زیادی احتیاج دارید تا بتوانید به فعالیت خود ادامه دهید. به همین دلیل به محض شروع حرکت و بالا رفتن از شیب‌ها تنفس شما تند شده و بدنتان تلاش می‌کند اکسیژن بیشتری را از طریق جریان خون به عضله‌ها برساند. این مورد را حتی در بالا رفتن از پله‌های ساختمان هم می‌توانید مشاهده کنید. هر چه میزان اکسیژن مورد نیازتان بیش‌تر باشد، بدن فرایند تنفس را تندتر کرده و با بالا بردن ضربان قلب، تلاش می‌کند اکسیژن بیش‌تری به اندام‌های بدن برساند. حال، اگر بدن نتواند این وظیفه را به درستی انجام دهد، مجبور می‌شود رساندن اکسیژن به اندام‌های مهم را ادامه داده و کار اکسیژن‌رسانی به اندام‌های دیگر را کند کرده و تلاش می‌کند اوضاع را مدیریت کند.

انواع ارتفاع زدگی:

1. ارتفاع زدگی بحرانی (Acute Mountain Sickness) (AMS): این نوع از ارتفاع‌زدگی خفیف‌ترین نوع این بیماری و متداول‌ترین نوع آن است. تقریبا در ارتفاع زیر 4000 متر هر نوع ارتفاع‌زدگی از همین نوع است که با راه‌کارهای ساده‌ای قابل درمان است.
2. بیماری ورم مغزی در ارتفاع زیاد (High-Altitude Cerebral Edema) (HACE): در این نوع ارتفاع‌زدگی مایعی در مغز جمع شده و سبب کاهش هوشیاری، سرگیجه و توهم شدید می‌شود. این مایع معمولا پلاسمای خون است و باعث ورم مغزی می‌شود. این مورد در ارتفاعات بالای 4000 معمولا رخ می‌دهد که توصیه می‌شود فرد بیمار به ارتفاع کم‌تر منتقل شده و تحت نظارت پزشک قرار بگیرد.
3. بیماری ورم ریوی از ارتفاع زیاد (High-Altitude Pulmonary Edema) (HAPE): این مورد خطرناک‌ترین نوع ارتفاع زدگی است. در این مورد مایع میان‌بافتی بدن به همران پلاسما در زیر پوست و ریه‌ها تجمع کرده و روند اکسیژن‌رسانی را با مشکل جدی مواجه می‌کند. این نوع از بیماری معمولا برای افرادی که برای چند روز متوالی در ارتفاعات بالای 5000 متر سر می‌کنند ممکن است رخ دهد و علایم آن با گذشت زمان بیش‌تر شده و خس‌خس سینه و سرفه و تنگی نفس را نیز شامل می‌شود. در این حالت فرد باید با کمک سایر اعضای تیم، هر چه سریع‌تری به ارتفاعات پایین منتقل شده و تحت درمان و نظارت پزشک قرار بگیرد.

علائم:

1. ضعف
2. سردرد
3. سرگیجه
4. تاری دید
5. حس خواب‌آلودگی
6. سیاهی رفتن چشم
7. گزگز کردن اعضای بدن (معمولا زبان و انگشتان دست و پا)

علت:

• ارتفاع کوه‌ها را با توجه به سطح آب‌های آزاد اندازه‌گیری می‌کنند. میزان اکسیژن موجود در هوا در این ارتفاع پایه (در سطح دریا) در حدود 21 درصد است که بیشترین میزان اکسیژن موجود در هوا بر روی زمین است و انسان به سادگی می‌تواند با این حد از اکسیژن در هوا تمام کارهای روزمره‌ی خود را انجام دهد. هر چه ارتفاع بیشتر شود، غلظت هوا نیز کاهش پیدا کرده، در نتیجه از میزان اکسیژن موجود در هوا نیز کاسته می‌شود. پس بدن در این شرایط برای تامین اکسیژن مورد نیاز خود، فرایند تنفس را تندتر می‌کند. با توجه به جدول زیر می‌توانید میزان اکسیژن موجود در هر ارتفاعی را ببینید. برای مثال در ارتفاع 2500 متری میزان اکسیژن در حدود 15 درصد است. این یعنی اگر شما در سطح دریا با 5 بار دم و بازدم می‌توانستید اکسیژن مورد نیاز بدنتان را تامین کنید، در این ارتفاع باید تقریبا 7 بار عمل دم و بازدم را انجام دهید تا همان میزان اکسیژن به بدنتان برسد.

تشخیص:

1. انجام معاینات بالینی و گرفتن شرح حال از بیمار.

درمان طب نوین:

• اولین نکته در جلوگیری از ارتفاع‌زدگی، انجام تمرینات هوازی و بالابردن آمادگی جسمانی است. هر چه بدن شما آماده‌تر باشد و کمبود اکسیژن و فشار برای تامین و توزیع آن را بیشتر تمرین کرده باشد، احتمال ارتفاع‌زده شدن شما کم‌تر می‌شود.
• بهتر است صعود خود را از ارتفاعات کم‌تر (مثلا 2000 متری) آغاز کنید. اگر ارتفاع شروع صعود بالای 3000 است بهتر است یک شب را در همان ارتفاع سر کنید تا بدنتان به شرایط آب ‌و هوایی عادت کرده و برای صعود پیش‌زمینه داشته باشد.
• بسته به آمادگی بدنیتان بهتر است هر چند متر که ارتفاع می‌گیرید، چند دقیقه‌ای استراحت کرده به هواگیری بپردازید. با این کار هم اکسیژن مورد نیاز خودتان را تامین می‌کنید و هم بدنتان را به شرایط آب‌وهوایی جدید عادت می‌دهید. می‌توانید این کار را با هر 100 یا 150 متر ارتفاع‌گرفتن انجام دهید. چند دقیقه‌ای بنشینید. به آرامی دم و بازدم‌های عمیق انجام دهید و سعی کنید بدنتان را آرام کرده و ضربان قلب خود را کاهش دهید. این هواگیری می‌تواند در جلوگیری از ارتفاع‌زدگی بسیار مفید باشد.
• در صورت داشتن سردرد و هنگامی که این سردرد شدت گرفت می‌توانید از ایبوپروفن و استامینوفن استفاده کنید.
• اگر ارتفاع صعود شما زیاد و برنامه‌ی کوهنوزدی شما نیز چندین روزه هست، بهتر است طوری برنامه‌ریزی کنید که بتوانید شب‌ها در ارتفاع مناسب که بدنتان به آن عادت دارد استراحت کنید تا در حین شب، بدنتان به ارتفاع فعلی عادت کند.
• در صورتی که علایم شدید داشتید می‌توانید کمی کاهش ارتفاع داده و با رفع علایم، مجددا صعود خود را از سر بگیرید.
• خوردن مقداری آب‌لیموی ترش با کمی نمک در بسیاری از موارد می‌تواند به بهبود علایم ارتفاع‌زدگی کمک کند. به همین دلیل کوهنوردان حرفه‌ای همیشه مقداری آبلیمو همراه خود دارند.
• کم‌آبی می‌تواند روند ارتفاع‌زدگی را تسریع و علایم آن را تشدید کند. در حین کوهنوردی همیشه آب کافی بنوشید و به هیچ عنوان نگذارید بدنتان با کم‌آبی مواجه شود.
• انجام حرکات کششی در زمان استراحت و حرکت دادن مکرر انگشتان دست و پا نیز می‌تواند گردش خون در بدن را بهبود بخشیده و با اکسیژن‌رسانی به اعضا، علایم ارتفاع‌زدگی را کم‌تر کند.

داروها:

• استازولامید

فعالیت:

• تا زمان بهبودی کامل استراحت کنید.

رژیم غذایی:

• از مصرف فرآورده های کارخانه ای و لبنیات پرهیز کنید.