اختلال رشد کودکان: عبارت است از ناتوانی شیرخواران یا کودکان از رشد و نموی طبیعی، این واژه تا زمانی استفاده می شود که تشخیص خاصی برای توجیه این ناتوانی پیدا نشده باشد. سن شایع این مسأله بین 5 الی 1 سالگی است. تقریباً تمام کودکانی که این مشکل را دارند زیر 5 سال هستند. رشد طبیعی کودک به مراحلی گفته می شود که: ۱. افزایش قد، افزایش وزن و افزایش سایز جمجمه، سیر طبیعی داشته باشد. ۲. کودک مهارت هایی را در زمان های پیش بینی شده بیاموزد مانند (داشتن تعادل در نشستن، چهاردست و پا رفتن، ایستادن، راه رفتن و …). ۳. زبان باز کردن و ادا کردن کلمات به صورت صحیح در هر رده سنی ۴. توانایی در برقراری ارتباط با کودکان دیگر ۵. توانایی در انجام کارها مانند غذا خوردن بدون کمک. ۶. یادگیری در اختیار داشتن ادرار و اجابت مزاج و رفتن به توالت. و در نوجوانی شروع رشد اندام های جنسی در دختران و پسران به صورت طبیعی.
علائم:
- قد، وزن، و دور سر به طور طبیعی افزایش نمی یابند.
- رشد و نموی طبیعی بسیار متغیر است، بنابراین میزان تغییرات رشد و نمو در معاینات منظم کودک اهمیت بیشتری دارد.
- مهارت های حرکت کودک غالباً دیرتر از حالت طبیعی ظاهر می شوند. بعض از این مهارت ها عبارتند از: چرخیدن در تخت، نشستن، ایستادن و راه رفتن.
- ظهور مهارت های ذهنی و اجتماعی نیز غالباً به تأخیر می افتد. بعضی از این مهارت ها عبارتند از: صحبت کردن؛ روابط اجتماعی، غذا خوردن بدون کمک، یادگیری اختیار ادرار و اجابت مزاج و رفتن به توالت
علت:
- کم کاری تیروئید: کم کاری تیروئید وضعیتی است که در آن غده تیروئید قادر به تولید هورمون کافی برای رشد عادی استخوان ها نیست.
- مشکلات ریوی: نزله ناشی از غلبه بلغم وارد ریه ها شده و اکسیژن رسانی به بدن خصوصاً مغز را مختل کرده و عاملی است برای اختلالات رشد ذهنی کودکان.
- سوء تغذیه: نزله (ترشحات ته حلق) ناشی از غلبه بلغم در ابتدا وارد معده شده و کودک را دچار سوء تعذیه می کند؛ که این مسئله یکی از دلایل کاهش رشد کودک به شمار می رود.
- عدم جذب ویتامین ها و املاح معدنی: مشکلات گوارشی ناشی از بلغم باعث کاهش جذب انواع ویتامین ها و املاح معدنی خصوصاً ویتامین D و کلسیم می شود که عارضه آن کاهش رشد کودکان است.
- اختلال در غدد درون ریز: عدم رسیدن اکسیژن (ناشی از مشکلات ریوی) و مواد غذایی (ناشی از سوء تغذیه) به مغز عامل ضعف عملکرد غده هیپوفیز بوده در نتیجه عملکرد غدد درون ریز (غده تیرویید، غدد فوق کلیوی، لوزالمعده) که تحت کنترل هیپوفیز کار می کنند دچار اختلال شده و کودک از رشد خوبی برخوردار نخواهد بود.
- عفونت: نزله به دلیل عفونت هایی که در بدن ایجاد می کند فشار زیادی را به کلیه ها وارد کرده و کودک را دچار نارسایی کلیه کرده و گلبول های قرمز کمتری در بدن او ساخته می شود. عفونت های ناشی از نزله باعث ضعف سیستم دفاعی بدن و تکثیر انواع میکروب ها و موجودات ذره بینی نیز می شود و رشد کودک را دچار اختلال می کند.
- تنبلی و خواب نامنظم: غلبه بلغم باعث کاهش فعالیت و بازی های کودکانه می شود؛ همان طور که می دانید هورمون رشد زمانی ترشح می شود که قند خون بدن به واسطه تحرک بدنی کاهش یابد، لذا ترشح این هورمون مفید در بدن کودکان کم تحرک و تنبل کمتر ترشح شده و یکی از عوارض آن عدم رشد جسمی و ذهنی به صورت کافی در کودکان می باشد.
- مصرف زیاد فرآورده های حیوانی: انواع گوشت ها اعم از قرمز و سفید، لبنیات و تخم پرندگان از فرآورده های حیوانی محسوب شده که مصرف آنها در حد عرف بسیار برای بدن مفید است، اما مصرف زیاد آنها مثلا هر روز گوشت (قرمز یا سفید) خوردن، هر روز لبنیات خوردن یا مصرف زیاد تخم مرغ، باعث غلبه بلغم و ایجاد نزله شده و در نتیجه، عملکرد غده هیپوفیز که مسئول ترشح هورمون رشد است را مختل می کند؛ معمولاً کودکانی که زیاد از فرآورده های حیوانی استفاده می کنند مشکلات عدیده ای دارند که یکی از آنها کوتاهی قد است.
- استفاده از موارد ممنوعه: لبنیات پاستوریزه، سس های مایونز، ترشیجات لیته، مصرف زیاد برنج، غذاهای فریز شده، کلیه حیوانات پرورش یافته با دارو، میوه جات کال و نارس، نان فتیر و خمیری، بستنی زیاد، یخمک و… باعث غلبه بلغم و نزله شده و مشکلات قدی را برای کودکان به ارمغان می آورند.
- افسردگی: یکی دیگر از عواملی که باعث اختلال در ترشح هورمون رشد می گردد ناراحتی های روحی روانی است که از غلبه بلغم و نزله ایجاد می شود، لذا باید با رعایت مسائل تغذیه از به وجود آمدن آن جلوگیری نمود.
- یبوست: غلبه بلغم باعث توقف بیش از حد غذا در روده ها و تولید گازهای سمی کرده سپس وارد جریان خون شده و اختلالات هورمونی ایجاد می کند؛ یکی از این اختلالات، اختلال در ترشح هورمون رشد است.
- تورم مغز: غلبه بلغم باعث افزایش ترشحات مغزی شده و عملکرد غده هیپوفیز را دچار اختلال می کند، لذا هورمون کافی برای رشد عادی تولید نمی شود.
- ژن و اختلالات رشد کودک: کودکانی که با ناهنجاری ژنتیکی به دنیا آمده اند بیشتر در معرض ابتلا به اختلالات رشد هستند؛ والدینی که قبل از لقاح نطقه، از سوء تعذیه، عفونت بدن، هپاتیت، ایدز و مسائل دیگر رنج می برند یا اینکه مادر در حین بارداری با این مشکلات مواجه باشد باعث تولد نوزادی می شود که دچار اختلالات رشد است. مادرانی که قبل یا در حین بارداری دچار نزله ناشی از غلبه بلغم باشند، اگر فرزند آنها دختر باشد احتمال اینکه نوزاد دچار سندرم ترنر شود زیاد است، این بیماری یکی از متداول ترین اختلالات رشد در دختران است که علاوه بر کوتاه ماندن قد، رشد جنسی آنها را نیز تحت تأثیر قرار می دهد، زیرا تخمدان های آنها بالغ نشده و درست کار نمی کند و احتمال این که در بزرگسالی نابارور شوند زیاد است؛ پس به جای نگرانی لطفاً تمام مسائل مربوط به درمان را انجام دهید، و این قدر هنگام بارداری از لبنیات استفاده نکنید.
عوامل افزایش دهنده خطر:
- سوء تغذیه
- بی تجربگی والدین
- نوزاد زودرس یا بیمار
- محیط زندگی شلوغ یا غیر بهداشتی
- شیرخواری که ناهجاری جسمی دارد
- بیماری مزمن (مثل نارسایی کلیه یا عفونت مزمن)
- بیماری های ژنتیکی، مثل نشانگان داون یا فیبروز کیستیک
- والدینی که در یک محیطی عاطفی نامناسب بزرگ شده اند یا آموزش مناسبی ندیده اند.
- محیط عاطفی نامناسب (مثل عدم رسیدگی به کودک، سوء رفتار با کودک یا طرد کودک).
- بیماری های غدد درون ریز، مثل بیماری های غده تیروئید، غده هیپوفیز، غده فوق کلیوی، غده لوزالمعده و غدد جنسی.
پیشگیری:
- محیط زندگی با ثبات را فراهم آورید و سعی کنید والدین خوبی برای فرزندتان باشید.
- کودک خود را به طور منظم برای معاینات سلامتی نزد پزشک یا مراکز بهداشت ببرید.
عواقب مورد انتظار:
- اگر اختلال رشد بچه به علت تحریک والدین با مشکلات روانی باشد، انتظار می رود با آموزش و دادن مشاوره به والدین بهبودی حاصل شود.
- اگر اختلال رشد بچه به علت یک بیماری یا اختلال زمینه ای باشد (مثلاً سوء تغذیه)، بهبود بستگی به این دارد که بیماری یا اختلال زمینه ای قابل درمان باشد یا خیر.
عوارض احتمالی:
- ناتوانی و معلولیت دائمی ذهنی، عاطفی یا جسمی
- کودک کوچک باقی می ماند و از لحاظ نمو نیز دچار نقص خواهد بود.
تشخیص:
- اقدامات تشخیص شامل اندازه گیری مکرر قد، وزن و دور سر؛ آزمون های سنجش توانایی های ذهنی و روانی مثل آزمون دنور که معیاری از رشد و نمو به دست می دهد آزمایش خون، از جلمه بررسی های هورمونی؛ عکس برداری از مچ دست ها برای تعیین سن استخوانی کودک که معیار خوبی برای رشد بدن به شمار می رود.
درمان طب نوین:
- اگرچه درماناختلال رشد معمولاً سریع اتفاق نمی افتد، اما تشخیص زودرس و درمان به موقع آن می تواند به بعضی از کودکان کمک کند تا از همسالان خود عقب نمانند و در نهایت از لحاظ رشد به آنها برسند.
- اگر مشکلی که باعثاختلال رشد شده است شناسایی شود، درمان آن ممکن است به رشد بهتر منجر شود. به عنوان مثال نارسایی رشد ناشی از کم کاری تیروئید معمولاً با قرص های جایگزینی هورمون تیروئید درمان می شود.
- تزریق هورمون رشد برای کودکان با کمبود هورمون رشد، سندرم ترنر و نارسایی مزمن کلیه ممکن است کودکان را در رسیدن به قد طبیعی تر کمک کند. هورمون رشد انسان به طور کلی ایمن و مؤثر است، اگرچه درمان کامل ممکن است سال ها به طول انجامد. این نوع درمان بسیار پر هزینه اس و بر روی هر کودک از لحاظ موثر بودن به شکل متفاوتی جواب می دهد.
درمان طب سنتی:
- به شیرین با دانه.
- شیر شتر یا شیر گاو
- انجیر هر شب 3 الی 7 عدد
- زیتون هر صبح 3 الی 7 عدد
- خوردن گوشت گوسفند یا شتر
- حلیم گندم کامل به کودک بدهید.
- بادام درختی هر روز 7 الی 14 عدد
- حجامت قد برای کودکان انجام دهید.
- مصرف گوشت گوسفند پخته شده در شیر گاو
- صبح ناشتا یک مشت نخودچی و کشمش بخورید.
- برای تقویت کودکان شربت کاسنی مفید می باشد.
- سویق (گندم و جو) چهل روز متوالی مصرف شود.
- خوردن 1 قاشق غذاخوری خاکشیر با یک لیوان آب گرم (21 روز).
- ترکیب شیره انگور + شیر گاو تازه + مغز بادام در طول روز بخورید.
- عصاره مغز قلم گاو در برنامه غذایی هفته ای یک تا دو مرتبه داشته باشید.
- خوردن سوپ گندم با روغن زیتون و پاچه گوسفند با عسل (هر هفته 3 وعده).
- این موارد طی یک دوره 4 ماهه، بسیار برای تقویت، رفع ضعف و لاغری کودک مفید است.
- برای کودکان شیر خواره از هشت ماه می توانید یک یا دو خرما را پوست بکنید هسته اش را در بیاورید و خرما را در مقداری آب حل کنید و بعنوان دسر به شیرخوار دهید.
- نان سبوس دار: پوست غلات سرشار از ویتامین های گروه B بوده که در ایجاد تعادل در ترشح هورمون های بدن نقش به سزایی ایفا می کنند که هورمون رشد نیز از این قاعده مستثنی نیست.
- ادویه جات: اضافه کردن ادویه جات به غذا در نزله و غلبه بلغم کمک شایانی در رشد کودکان و نوجوانان ایفا می کند چون جذب مواد غذایی در بدن را بالا می برد مانند (زنجبیل، سیاهدانه، دارچین، زیره).
- عرق یونجه + عرق شنبلیله + عرق برگ چنار به یک نسبت با هم مخلوط کنید و انجیر و انیسون را پودر کنید به یک نسبت و با عرقیجات مخلوط کنید و اول صبح یک لیوان از این ترکیب را به کودک بدهید.
- یکی از بهترین راهکارهای بهبود رشد کودکان و درمان لاغری استفاده از بارهنگ است. یک قاشق مرباخوری بارهنگ را با مقداری آب و نبات جوشانده و صبح و شب میل شود پس از مدت کوتاهی متوجه درمان لاغری خواهید شد.
- خواب سرشب: بیشترین میزان ترشح هورمون رشد بعد از به خواب رفتن و در ساعات اولیه خواب رخ می دهد که باعث رشد استخوانها می گردد، بنابراین بهتر است کودکان و نوجوانان شب ها زود بخوابند و اگر می توانند هنگام ظهر، خوابی هر چند کوتاه نیز داشته باشند.
- داروهای گیاهی: اختلال رشد ناشی از نزله و غلبه بلغم نیاز به داروهای خاصی دارد مانند (اکلیل کوهی. به لیمو، آویشن، پونه، اسطوخدوس، بادرنجبویه، بابونه)؛ شما می توانید هر بار یک یا ترکیبی از چند داروی گیاهی را دم کرده و در طول روز با عسل روزانه چند لیوان استفاده نمایید.
- تلقین مثبت: شما می توانید اعتماد به نفس فرزندتان را با تشویق های مثبت و تأکید بر خصوصیات اخلاقی مثبت او، مثل هوش، شخصیت و استعدادهای مختلف تقویت کنید، سعی کنید تمرکز او را از قدش به عنوان ملاک پذیرش اجتماع منحرف کنید تا با کاهش استرس، روند رشد او سرعت بخشد.
- مصرف شام سر شب: مصرف غذاهای سنگین پیش از خواب باعث می شود که در هنگام خواب میزان انسولین افزایش یابد و این مسئله باعث کاهش ترشح هورمون رشد می شود؛ بنابراین حداقل ۲ ساعت قبل از خواب، شام سبک بخورید و آخر شب در صورت گرسنگی از میوه جات سبک و زود هضم استفاده نمایید.
- تنوع غذایی: سعی کنید در طول روز از تمام مواد غذایی سالم حتی اگر کم هم باشد استفاده کنید غذاهایی که سرشار کلسیم، فسفر، ویتامین D، ویتامین A، روی و آهن باشند، این مواد برای افزایش قد مؤثر هستند البته این بدان معنی نیست که ریز مغذی های دیگر اهمیت ندارند بلکه موارد گفته شده از اهمیت بیشتری برخوردار هستند.
- نور مستقیم آفتاب: نور خورشید منبع اصلی ویتامین D است؛ این ویتامین باعث تأمین کلسیم و فسفر در استخوان ها می گردد و جلوی بروز پوکی استخوان و عوارض ناشی از آن را می گیرد و در کودکان باعث رشد طولی و استحکام استخوان ها می شود؛ به همین دلیل متخصصین توصیه می کنند روزانه حداقل ۱۰ دقیقه در معرض نور مستقیم آفتاب قرار بگیرید.
- افزایش مصرف فرآورده های گیاهی: غلات خصوصاً با سبوس، حبوبات، میوه جات، سبزیجات، مغزیجات و… از خانواده گیاهانی هستند که مصرف آنها با در نظر گرفتن طبع و مزاج خود، باعث تعادل در ترشح هورمون های بدن على الخصوص هورمون رشد می گردد؛ سعی کنید در طول هفته با خلاقیتی که از خود نشان می دهید از غذاهای گیاهی متنوع استفاده نمایید.
- برای رشد کودکان باید هر روز اسفناج چرخ کرده را با روغن بادام شیرین مخلوط کنید و به او بخورانید. ضمناً خوراکی هایی که به رشد کودک کمک می کنند عبارتند از: آب انگور زیاد، آب پرتقال، آب انار، آب سیب درختی، آب هویج فرنگی، آب زردک، هلو، زردآلو، آلو، توت فرنگی، کلم، قلقاسی (سیب زمینی ترشی)، پیاز، شیر بلغور، تخم جعفری و یونجه پخته شده یا عرق یونجه.
- ورزش و تحرک بدنی: هورمون رشد یک خاصیت فیزیولوژیک مهم دارد که از کاهش غلظت گلوکز (قند) خون جلوگیری می کند، بنابراین کاهش غلظت گلوکز به هنگام ورزش سبب افزایش ترشح هورمون رشد می شود؛ در هر سنی که هستید روزی ۲۰ الی ۳۰ دقیقه برای ورزش کردن وقت بگذارید تا از فواید دیگر آن همچون افزایش متابولیسم بدن، کاهش حجم چربی و تقویت سیستم ایمنی بدن بهره ببرید.
- خوابیدن در تاریکی مطلق: سلول های بدن انسان دارای ساعت بیولوژیک هستند و در هر سلول یک فتوسل وجود دارد که به نور حساس است، تعداد زیادی از سلول ها در نور فعالیت می کنند و در تاریکی به استراحت می پردازند؛ گروهی از این سلول ها، سلول های واقع در غده هیپوفیز هستند که شب هنگام خواب شروع به ترشح هورمون رشد می کنند؛ اگر فرد سرشب و در تاریکی مطلق بخوابد مطمئنا این غده به خوبی فعالیت نموده و هورمون های لازم را ترشح خواهد تا آنجا که برای شما امکان دارد خود و کودکان را موظف کنید تا سرشب بخوابند؛ خواب سرشب فواید زیادی دارد که در این مطلب مجال توضیح نیست.
- مصرف کلسیم: کلسیم ماده ای است که در رشد طولی استخوان ها و بالا رفتن تراکم آنها نقش مهمی ایفا می کند؛ البته تا نام کلسیم به زبان می آید، توجه مردم به لبنیات جلب می شود در صورتی که مصرف زیاد لبنیات (به واسطه اسیدی شدن خون) خود عامل پوکی استخوان و عدم رشد استخوان ها می باشد؛ غذاهای سرشار از کلسیم که برای رشد استخوان ها بسیار مفید هستند و عوارضی هم در پی ندارند عبارت اند از: (انواع کلم ها، بادام، پونه، کنجد با پوست، ارده قهوه ای، برگ انگور، برگ تربچه، شلغم، میگو، کشک محلی خوب و…) البته همراه با مواد غذایی که جذب کلسیم را در بدن بالا ببرند (مانند گردو، خرما، پیاز و …) مصرف گردد.
تقویت سیستم ایمنی بدن کودک:
- وقتی که بچه به دنیا آمد 7 روز کل بدنش را با روغن زیتون روغن مالی بکنید که واکسیناسیون طبیعی است و بلغم بدن را از بین می برد. کسانی که این کار را کردند خیلی فایده بردند.
- حجامت های منظم هم بهتر از واکسن ها هستند و سیستم ایمنی بدن بچه را تقویت می کنند. خون گیری از دو سالگی شروع می شود تا بالای 70 سالگی، اما آنچه که مانع حجامت است، بلغم است؛ اگر سردی، زیاد بود حجامت نکنید.
داروها:
- داروی خاصی به طور معمول تجویز نمی شود. اگر یک بیماری زمینه ای وجود داشته باشد که باعث رشد نکردن بچه باشد، امکان دارد داروهای لازم برای درمان آن بیماری زمینه ای تجویز شوند.
فعالیت:
- محدودیتی برای آن وجود ندارد.
رژیم غذایی:
- برای کودکتان یک رژیم غذایی کافی و متعادل فراهم آورید. اگر علت رشد نکردن بچه سوء تغذیه باشد، امکان دارد نیاز به یک رژیم مخصوص وجود داشته باشد.
- خوردنی های مفید: برنج و ماش، مربای انجیر خام، شکلات صبحانه خانگی، شیر بادام پر چرب، شیر تخمه هندوانه، شیر تخمه کدو، شیر بادام، شربت عسل با تخم شربتی، خورش دال عدس با قارچ، خورش دال عدس با تمر هندی، خورش قارچ و آلو، خورش قارچ و لوبیا سفید، خورش لوبیا سبز، خورش کدو حلوایی، خورش کدو خورشتی، خورش کلم بروکلی با سویا، خورش کلم بروکلی با قارچ، خورش هویج و به، خورش گوجه سبز، خورشت قیمه قارچ، خورش قیمه بادمجان، خورشت کنگر، سوپ صیفی جات ۱، سوپ صیفی جات ۲، سوپ کدو خورشتی، سوپ کدو حلوایی، سوپ جو ۱، سوپ جو ۲، سوپ دال عدس، سوپ اسفناج، سوپ شلغم، سوپ لوبیا سبز، سوپ قارچ ۱، سوپ قارچ ۲، سوپ بامیه، سوپ کلم قمری، سوپ کلم بروکلی ۱، سوپ کلم بروکلی ۲، سوپ گل کلم، سوپ کلم برگ، سوپ گشنیز، سوپ کدو قلیانی، سوپ بلغور و کرفس، سوپ کلسیم، سوپ جو با شیر سویا، سوپ شهد نما، سوپ زرشک با جعفری، سوپ کاهو سبز، سوپ جو و اسفناج، کباب تابه گیاهی، کتلت عدس ۱، کتلت عدس ۲، کتلت اسفناج، کتلت هویج و سیب زمینی، کتلت ذرت، کتلت سیب زمینی و حبوبات، کتلت سویا با گندم جوانه زده، برگر کدو خورشتی، برگر لوبیا سفید، برگر لوبیا چشم بلبلی، پن کیک سیب زمینی، فلافل ساده، فلافل تنوری، فلافل با جعفری، سوسیس فانتزی، دلمه کلم، دلمه فلفل لمه ای، دلمه کدو خورشتی، دلمه سیب زمینی، دلمه برگ انگور، کوفته سبزیجات، کماچ ساده، کماچ گندم و جو، کماچ سویا، کماچ قارچ، کماچ مخلوط، شیر سویا، ماست سویا، پنیر سویا، فرنی سویا، کشک سویا، خامه سویا، سس گل کلم، سس مایونز گیاهی، سس گندم جوانه زده، سس نخود جوانه زده، سس گوجه فرنگی ۱، سس گوجه فرنگی ۲، سس معطر، سس مخصوص ۱، سس مخصوص ۲، سس زیتون، سس جعفری، سمنو با گندم و جو، سمنو با رب انار.
نکته:
- دو نظریه کاملاً اشتباه در مورد رشد کودکان: ۱. اینکه می گویند بعضی بچه ها تأخیر رشد استخوانی دارند، یعنی بلوغ اسکلتی آنها جوان تر از هم سالانشان است حرف کاملاً اشتباهی است (کافی است مواردی که ذکر کردیم تنها برای یک ماه انجام دهید تا شاهد رشد استخوانی چنین کودکانی باشید). ۲. یا اینکه در بین مردم مرسوم است که اگر قد والدین کوتاه است پس قامت کودکان در بزرگ سالی نیز کوتاه خواهد بود؛ در حالی که ما شاهد افراد بلند قامتی هستیم که والدین آنها از قد کوتاهی برخوردار بوده اند.