اختلال آب و الکترولیت: عبارت است از وجود یک عدم تعادل در آب و نمک هایی (الکترولیت هایی) که برای کار طبیعی بدن لازم هستند. نمک های ضروری برای کار بدن عبارتند از: سدیم، پتاسیم، کلسیم، بی کربنات، سولفات و فسفات. تمام قسمت های بدن در مایعی که حاوی نسبت های دقیقی از آب و نمک های طبیعی است شناور هستند. مایعات بدن همواره در یک حالت ثبات درونی قرار دارند به نحوی که خصوصیات فیزیکی و شیمیایی آنها از تعادل خاصی برخوردارند.
انواع اختلالات الکترولیتی:
- سطوح بالا یک الکترولیت با پیشوند “hyper-” نشان داده می شود. سطوح تخلیه شده یک الکترولیت با “hypo-” نشان داده می شود. شرایط ناشی از عدم تعادل سطح الکترولیت عبارتند از:
- کلسیم: (هیپرکلسمی و هیپوکلسمی)، کلسیم یک ماده معدنی حیاتی است که بدن شما از آن برای تثبیت فشارخون و کنترل انقباض عضلات اسکلتی استفاده می کند. همچنین برای ساختن استخوان ها و دندان های قوی استفاده می شود. هیپرکلسمی زمانی رخ می دهد که کلسیم بیش از حد در خون وجود داشته باشد. این مشکل معمولاً ناشی از موارد زیر است: بیماری کلیوی، اختلالات تیروئید، از جمله هیپرپاراتیروئیدیسم، بیماری های ریوی، مانند سل یا سارکوئیدوز، انواع خاصی از سرطان، از جملهسرطان ریه و سینه، استفاده بیش از حد از آنتی اسیدها و مکمل های کلسیم یا ویتامین D، داروهایی مانند لیتیوم، تئوفیلین یا برخی از قرص های (آب)، هیپوکلسمی به دلیل کمبود کلسیم کافی در جریان خون رخ می دهد. علل آن می تواند شامل موارد زیر باشد: نارسایی کلیه، کم کاری پاراتیروئید، کمبود ویتامین D، پانکراتیت، سرطان پروستات، برخی داروها، از جمله هپارین، داروهای پوکی استخوان و داروهای ضد صرع.
- کلرید: (هیپرکلرمی و هیپوکلرمی)، کلرید برای حفظ تعادل مناسب مایعات بدن ضروری است. هایپرکلرمی زمانی رخ می دهد که کلرید زیادی در بدن وجود داشته باشد. این موضوع می تواند در نتیجه اتفاقات زیر رخ دهد: کم آبی شدید، نارسایی کلیه، دیالیز. هیپوکلرمی زمانی ایجاد می شود که کلرید بسیار کمی در بدن وجود داشته باشد. اغلب ناشی از مشکلات سدیم یا پتاسیم است. علل دیگر می تواند شامل موارد زیر باشد: فیبروز سیستیک، اختلالات خوردن، مانند بی اشتهایی عصبی، نیش عقرب، نارسایی حاد کلیه.
- منیزیم: (هیپرمنیزیمی و هیپومنیزیمی)، منیزیم یک ماده معدنی حیاتی است که بسیاری از عملکردهای مهم را تنظیم می کند، مانند: انقباض عضلانی، ریتم قلب، عملکرد عصبی، هیپرمنیزیمی به معنای مقادیر بیش از حد منیزیم است. این اختلال در درجه اول افراد مبتلا بهبیماری آدیسون و بیماری کلیوی مرحله نهایی را تحت تأثیر قرار می دهد. هیپومنیزیمی به معنای داشتن منیزیم بسیار کم در بدن است. علل شایع آن عبارتند از: اختلال مصرف الکل، سوء تغذیه، سوء جذب، اسهال مزمن، تعریق بیش از حد، نارسایی قلبی، برخی داروها، از جمله برخی دیورتیک ها و آنتی بیوتیک ها.
- فسفات: (هیپرفسفاتمی یا هیپوفسفاتمی)، کلیه ها، استخوان ها و روده ها برای متعادل کردن سطح فسفات در بدن کار می کنند. فسفات برای طیف وسیعی از عملکردها ضروری است و تعامل نزدیکی با کلسیم دارد. هیپر فسفاتمی ممکن است به دلایل زیر رخ دهد: سطوح پایین کلسیم، بیماری مزمن کلیوی، مشکلات شدید تنفسی، غدد پاراتیروئید کم کار، آسیب شدید عضلانی، سندرم لیز تومور، یکی از عوارضدرمان سرطان، استفاده بیش از حد از ملین های حاوی فسفات، سطوح پایین فسفات یا هیپوفسفاتمی را می توان در موارد زیر مشاهده کرد: سوء مصرف حاد الکل، سوختگی شدید، گرسنگی، کمبود ویتامین D، غدد پاراتیروئید بیش فعال، مصرف برخی داروها، مانند درمان آهن داخل وریدی (IV)، نیاسین (نیاکور، نیاسپان)، و برخی از آنتی اسیدها.
- پتاسیم: (هیپرکالمیو هیپوکالمی)، پتاسیم به ویژه برای تنظیم عملکرد قلب مهم است. همچنین به حفظ سلامت اعصاب و ماهیچه ها کمک می کند. هیپرکالمی ممکن است به دلیل سطوح بالای پتاسیم ایجاد شود. این بیماری در صورت عدم تشخیص و درمان می تواند کشنده باشد و معمولاً توسط موارد زیر اتفاق می افتد: کم آبی شدید، نارسایی کلیه، اسیدوز شدید، از جمله کتواسیدوز دیابتی، برخی داروها، از جمله برخی از داروهای فشارخون و دیورتیک ها، نارسایی آدرنال، زمانی که سطح کورتیزول شما بسیار پایین است. هیپوکالمی زمانی رخ می دهد که سطح پتاسیم خیلی کم باشد. این وضعیت اغلب در نتیجه موارد زیر اتفاق می افتد: اختلالات اشتها، استفراغ شدید یا اسهال، کم آبی بدن، برخی داروها، از جمله ملین ها، دیورتیک ها و کورتیکواستروئیدها.
- سدیم: (هیپرناترمی و هیپوناترمی)، سدیم برای بدن برای حفظ تعادل مایعات ضروری است و برای عملکرد طبیعی بدن حیاتی است. همچنین به تنظیم عملکرد عصبی و انقباض عضلات کمک می کند. هیپرناترمی زمانی رخ می دهد که سدیم بیش از حد در خون وجود داشته باشد. سطوح بالای غیر طبیعی سدیم ممکن است ناشی از موارد زیر باشد: مصرف ناکافی آب، کم آبی شدید، از دست دادن بیش از حد مایعات بدن در نتیجه استفراغ طولانی مدت، اسهال، تعریق یا بیماری های تنفسی، داروهای خاص، از جمله کورتیکواستروئیدها، هیپوناترمی زمانی ایجاد می شود که میزان سدیم خیلی کم باشد. علل شایع سطوح پایین سدیم عبارتند از: از دست دادن بیش از حد مایعات از طریق پوست در اثر تعریق یا سوختگی، استفراغ یا اسهال، تغذیه ضعیف، اختلال مصرف الکل، هیدراتاسیون بیش از حد، اختلالات تیروئید، هیپوتالاموس یا آدرنال، نارسایی کبد، قلب یا کلیه، داروهای خاص، از جمله دیورتیک ها و داروهای تشنج، سندرم ترشح نامناسب هورمون ضد ادرار (SIADH).
علائم:
- خستگی
- خشکی دهان
- ضعف و گیجی
- پوست چروکیده
- احتقان و ورم ریوی
- نامنظم بودن ضربان قلب
- افزایش، کاهش یا به کلی فقدان ادرار
- پاها، دست ها، صورت یا شکم ورم کرده و پف کرده
علت:
مایعات و نمک ها ممکن است به طریق زیر از دست روند:
- اسهال
- استفراغ
- تعریق زیاد
- بعضی داروها، مثل ادرار آورها (دیورتیک)
- گذاشتن یک لوله در معده از راه بینی به هنگام بستری شدن در بیمارستان
مایعات و نمک ها ممکن است به طریق زیر در بدن جمع شوند:
- دیابت بیمزه
- بیماری مزمن ریه
- بیماری غدد فوق کلیوی
- نارسایی حاد یا مزمن کلیه
- مصرف داروهای کورتیزونی، هورمون های زنانه یا بی کربنات سدیم
عوامل افزایش دهنده خطر:
- تب
- بیماری کلیه
- بیماری قلب
- دیابت شیرین
- وابستگی به الکل
- اسهال و یا استفراغ
- رژیم غذایی نامعلوم یا افراطی
- بی اشتهایی یا پر خوری روانی
- مصرف داروهای ادرار آور (دیورتیک)
- شیر خواران، کودکان کم سن و سال، و افراد بالای 60 سال، در این گروهای سنی به هنگام بیماری مایعات سریع تر از دست می روند.
پیشگیری:
- در صورت بروز استفراغ یا اسهال، هر 30 دقیقه مقادیر کمی از مایعات رقیق مثل آب میوه، سودا، چایی یا آب ژلاتین بنوشید. نوشیدن مایع جایگزین مایعات از دست رفته می تواند کم کننده باشد. برای درست کردن این مایع، حدود نیم لیتر آب، یک قاشق چایخوری شکر و نصف قاشق چایخوری نمک را به خوبی هم بزنید تا شکر و نمک کاملاً حل شوند. البته می توان از محلول های جایگزین که در بازار موجود هستند نیز استفاده نمود. به هنگام بروز بیماری های جدی، تعادل مایعات (ورود و خروجی) را ثبت کنید.
عواقب مورد انتظار:
- با درمان معمولاً در عرض 48 الی 24 ساعت (بسته به علت زمینه ساز) خوب می شود.
عوارض احتمالی:
- نامنظمی های ضربان قلب، ایست قلبی و مرگ
تشخیص:
- یک آزمایش خون ساده می تواند سطح الکترولیت ها را در بدن شما اندازه گیری کند. آزمایش خونی که عملکرد کلیه شما را بررسی می کند نیز مهم است. پزشک شما ممکن است بخواهد یک معاینه فیزیکی انجام دهد یا آزمایش های اضافی را برای تأیید اختلال مشکوک الکترولیتی تجویز کند. این آزمایشات اضافی بسته به شرایط مورد نظر متفاوت خواهد بود. به عنوان مثال، هایپرناترمی (سدیم بیش از حد) می تواند باعث از بین رفتن خاصیت ارتجاعی پوست به دلیل کم آبی قابل توجه شود. پزشک شما می‌تواند برای تعیین اینکه آیا کم آبی بدن شما را تحت تأثیر قرار می‌دهد، یک آزمایش پینچ انجام دهد. آنها همچنین ممکن است رفلکس های شما را آزمایش کنند، زیرا افزایش و کاهش سطح برخی از الکترولیت ها می تواند بر رفلکس ها تأثیر بگذارد. الکتروکاردیوگرام ECG یا EKG، ردیابی الکتریکی قلب شما نیز ممکن است برای بررسی هرگونه ضربان قلب نامنظم، ریتم، یا تغییرات ECG یا EKG ناشی از مشکلات الکترولیت مفید باشد.
درمان طب نوین:
- درمان بسته به نوع اختلال الکترولیتی و شرایط زمینه‌ای که باعث آن شده است متفاوت است. به طور کلی، درمان های خاصی برای بازگرداندن تعادل مناسب مواد معدنی در بدن استفاده می شود. این درمان ها شامل:
- تزریق مایعات داخل وریدی (IV): مایعات داخل وریدی (IV)، معمولاً کلرید سدیم، می تواند به آبرسانی مجدد بدن کمک کند. این درمان معمولاً در موارد کم آبی ناشی از استفراغ یا اسهال استفاده می شود. مکمل های الکترولیت را می توان به مایعات IV اضافه کرد تا کمبودها را اصلاح کند.
- تزریق داروها داخل وریدی (IV): داروهای IV می توانند به بدن شما کمک کنند تا تعادل الکترولیت را به سرعت بازیابی کند. آنها همچنین می توانند از شما در برابر اثرات منفی محافظت کنند. دارویی که دریافت می کنید به اختلال الکترولیتی که دارید بستگی دارد. داروهایی که ممکن است تجویز شوند عبارتند از گلوکونات کلسیم، کلرید منیزیم و کلرید پتاسیم.
- داروها و مکمل های خوراکی: داروها و مکمل های خوراکی اغلب برای اصلاح ناهنجاری های مزمن معدنی در بدن شما استفاده می شوند. در صورتی که بیماری کلیوی در شما تشخیص داده شده باشد، این امر شایع تر است. بسته به اختلال الکترولیتی خود، ممکن است داروها یا مکمل هایی زیر برای شما تجویز شود: کلسیم (گلوکونات، کربنات، سیترات یا لاکتات). اکسید منیزیم، کلرید پتاسیم، بایندرهای فسفات، که شامل هیدروکلراید سولامر (رناژل)، لانتانیم (فوسرنول)، و تیمارهای مبتنی بر کلسیم مانند کربنات کلسیم است. آنها می توانند به جایگزینی الکترولیت های تخلیه شده در کوتاه مدت یا بلند مدت، بسته به علت زمینه ای اختلال شما، کمک کنند. هنگامی که عدم تعادل اصلاح شد، پزشک شما علت اصلی را درمان می کند. اگرچه برخی از مکمل‌ها را می‌توان بدون نسخه خریداری کرد، اما اکثر افراد مبتلا به اختلالات الکترولیت نسخه مکمل‌ها را از پزشک خود دریافت می‌کنند.
- همودیالیز: همودیالیز نوعی دیالیز است که طی آن از دستگاهی برای حذف مواد زائد از خون شما استفاده می کند. یکی از راه‌های جریان یافتن خون به این کلیه مصنوعی این است که پزشک از طریق جراحی یک دسترسی عروقی یا یک نقطه ورودی به رگ‌های خونی شما ایجاد کند. این نقطه ورودی به شما اجازه می دهد تا در طول درمان همودیالیز مقدار بیشتری از خون در بدن شما جریان یابد. این بدان معناست که خون بیشتری را می توان فیلتر و تصفیه کرد. زمانی که اختلال الکترولیت ناشی از آسیب ناگهانی کلیه باشد و سایر درمان ها مؤثر نباشند، می توان از همودیالیز استفاده کرد. در صورتی که مشکل الکترولیت تهدید کننده زندگی باشد، ممکن است پزشک شما در مورد درمان همودیالیز تصمیم بگیرد.
درمان طب سنتی:
- روزانه خود را وزن کنید. هرگونه افزایش یا کاهش ناگهانی وزن ممکن است نشان دهنده تغییرات مایعات بدن باشد.
- بستری شدن در بیمارستان برای دریافت مایعات از راه رگ (سرم) و درمان در موارد جدی عدم تعادل آب و الکترولیت، و نیز برای درمان علت زمینه ساز.
- به هنگام بروز بیماری جدی، تعادل مایعات (ورودی و خروجی) را در منزل ثبت کنید. به این ترتیب که میزان مایعات نوشیده شده و میزان ادرار روزانه مشخص شود.
- برای تنظیم الکترولیت های بدن می توان از شیر بادام استفاده نمود، زیرا خداوند تبارک و تعالی تمام موادی که الکترولیت های بدن را تشکیل می دهند، در مغز بادام قرار داده است که بارها آزمایش شده و نتیجه مطلوبی گرفته شده است. با مصرف 12 عدد مغز بادام خام و یک قاشق غذاخوری عسل بیشترین مواد الکترولیتی بدن تأمین می گردد.
داروها:
- برای تجمع مایع و نمک، داروی ادرار آور و مکمل پتاسیم ممکن است تجویز شود.
- برای از دست رفتن مایعات: نوشیدنی های خانگی حاوی نمک، سرم به هنگام بستری شدن در بیمارستان
فعالیت:
- تا زمان بازگشت قدرت جسمی تان در رختخواب استراحت کنید.
رژیم غذایی:
- در موارد جدی اختلال آب و الکترولیت، امکان دارد بیمار از خوردن جامدات منع شود تا اختلال آب و الکترولیت رفع گردد.
- خوردنی های مفید: شیر بادام، شربت خیار سبز،
نکته:
- در هر 100 گرم مغز بادام خشک (آب 7/4 گرم، انرژی 598، پروتئین 6/18 گرم، روغن 2/54 گرم، هیدرات های کربن 5/19 گرم، کلسیم 234 میلی گرم، فسفر 504 میلی گرم، آهن 7/4 میلی گرم، پتاسیم 773 میلی گرم، تیامین 24/0 میلی گرم، ریبو فلاوین 92/0 میلی گرم، نیاسین 5/3 میلی گرم) موجود است.
- انواع اختلال الکترولیت ها: سطوح بالا یک الکترولیت با پیشوند “hyper-” نشان داده می شود. سطوح تخلیه شده یک الکترولیت با “hypo-” نشان داده می شود. شرایط ناشی از عدم تعادل سطح الکترولیت عبارتند از: کلسیم: هیپرکلسمی و هیپوکلسمی، کلرید: هیپرکلرمی و هیپوکلرمی، منیزیم: هیپرمنیزیمی و هیپومنیزیمی، فسفات: هیپرفسفاتمی یا هیپوفسفاتمی، پتاسیم: هیپرکالمیو هیپوکالمی، سدیم: هیپرناترمی و هیپوناترمی.