آندومتریوزیس: عبارت است از اختلالی که در آن بافت مشابه پوشش داخلی رحم (آندومتر) در نقاطی غیر معمول در قسمت پایینی شکم ظاهر شود. این بافت ممکن است روی سطح تخمدان؛ پشت رحم در حفره لگنی؛ روی دیواره روده؛ و ندرتاً در نقاطی دورتر به وجود آید. آندومتریوز به چهار مرحله محدود، خفیف، متوسط و شدید تقسیم می شود که بیانگر محل قرارگیری و شدت اختلال هستند. این اختلال می تواند در هر سنی از بلوغ تا یائسگی رخ دهد، اما در سنین 30 الی 20 سالگی بیشتر دیده می شود. این بیماری مختص زنان است و اغلب موجب ناباروری و ضخیم شدن دیواره رحم در زنان می شود. عموماً در این بیماران حالت های روحی خاصی مشاهده می شود مثلاً بسیار حساس و زود رنج می شوند و با کوچک ترین حرفی به هم می ریزند. دیواره رحم عموماً در این نوع بیماران ضخیم می شود و هنگام همبستری دچار درد و ناراحتی می شوند. ضمناً سلول های دیواره رحم از طریق گودی های دیواره رحم وارد صفاق شده و در آنجا تکثیر می شوند. هنگام عادت ماهیانه، سلول های وارد شده در صفاق نیز شروع به خونریزی می کنند، چون از جنس رحم هستند، حتی این سلول ها به مرور در بیشتر قسمت های بدن رشد و تکثیر پیدا می کند، حتی گاهی اوقات در داخل بینی نیز ایجاد می شوند و حتی به خارج بدن نیز انتقال پیدا می کنند. در عادت های ماهیانه آن قسمت ها نیز دچار خون ریزی می شوند و حال بیمار بد می شود.

علائم:

1. نازایی
2. شکم درد
3. خودخوری
4. بهانه جویی
5. مشکلات روده
6. عصبیت های مداوم
7. درد در سایر نقاط بدن
8. حساس و زودرنج بودن
9. داشتن درد هنگام همبستری
10. نداشتن تعادل روحی و روانی
11. لکه بینی قبل از عادت ماهانه
12. گاهی وجود خون در ادرار یا مدفوع
13. خونریزی قاعدگی سنگین و نامظنم
14. کمردرد؛ درد همراه با انقباضات روده ای
15. احساس درد هنگام و بعد از رابطه جنسی
16. ضخیم شدن دیواره رحم و مهمتر از همه وجود پراکندگی سلول های داخلی رحمی (فولیکول های دیواره رحم).
17. درد لگنی فزاینده به هنگام عادت ماهانه، خصوصاً روزهای آخر گاهی درد لگنی ممکن است در هر زمانی رخ دهد.

علت:

• این بیماری علت های مختلفی دارد از جمله اختلالات هورمونی، استفاده از غذاهای مضر.
• ناشناخته هستند، اما پزشکان نظریه زیر را بیشتر از بقیه قبول دارند؛ معمولاً در هنگام تخمک گذاری، پوشش داخلی رحم (آندومتر) ضخیم شده تا آماده کاشته شدن تخم لقاح یافته باشد. اگر این اتفاق نیافتد، بافت پوشش داخلی رحم کنده شده و در خونریزی عادت ماهانه از بدن خارج می شود و در بعضی از موارد، این بافت تخریب شده تجمع یافته و از راه لوله های رحمی به درون حفره لگن می روند. بافت در اینجا آزادانه غوطه ور می شود و خود را به سایر بافت ها می چسباند و در هر ماه رشد کرده و به سایر نقاط هم گسترش می یابد. رشد بافت آندومتر بر روی احشای لگنی ممکن است باعث چسبیدن احشاء به یکدیگر شود و به این ترتیب درد و سایر علائم ظاهر خواهند شد.

عوامل افزایش دهنده خطر:

1. سابقه خانوادگی آندومتریوز
2. خانم هایی که حامله نمی شوند یا حاملگی را به تعویق می اندازند
3. تنگ یا بسته شدن گردن رحم (مسیر خروجی بافت تخریبی و خون)

پیشگیری:

• اقدام خاصی برای پیشگیری نمی توان انجام داد. تنها می توان با تشخیص زودهنگام و درمان مناسب از گسترش آندومتریوز جلوگیری کرد.

عواقب مورد انتظار:

1. در خانم هایی که شدت بیماری در آنها زیاد است، موفقیت درمان کمتر است.
2. علائم را می توان با دارو تخفیف داد و گاهی این بیماری با جراحی قابل معالجه است.
3. بدون درمان آندومترویز تدریجاً شدید می شود. اما پس از یائسگی، به علت کاهش تولید استروژن، تدریجاً پسرفت می کند.

عوارض احتمالی:

1. چسبندگی احشای لگنی
2. عود آندومتریوز پس از جراحی
3. مشکلات ادراری و اجابت مزاج
4. درد ناتوان کننده اما این درد هیچگاه نشانه ای از تهدید زندگی نیست
5. نازایی به علت کاشته شدن بافت در لوله های رحمی و تنگ شدن آنها
6. وجود بافت کاشته شده روی تخمدان می تواند باعث ایجاد کیست های بزرگ و توده های لگنی به نام آندومتریوما شود.

تشخیص:

1. شرح حال و معاینه
2. تشخیص آندومتریوز توسط متخصص زنان امکان پذیر است.
3. لاپاراسکوپی جهت تشخیص و نمونه گیری از نسوج مشکوک کمک کننده است.
4. آزمایش خون، اندازه‌گیری CA۱۲۵ می تواند کمک کننده باشد ولی اختصاصی نیست.
5. سونوگرافی که می‌تواند در تشخیص کیست آندومتریوما و گاهاً چسبندگی ها کمک کننده باشد.

درمان طب نوین:

• اگر به آندومتریوز مبتلا باشید بسیار مهم است که پیگیر درمان آن شوید. چراکه در صورت عدم درمان، علائم آن تشدید شده و ادامه‌ی این وضعیت می‌تواند زندگی شما را مختل کند. البته آندومتریوز درمان قطعی ندارد ولی علائم آن کاملاً قابل کنترل است. برای درمان آندومتریوز از دو روش درمان دارویی و جراحی استفاده می‌شود. انتخاب روش درمان بستگی به شدت علائم بیمار دارد و با تشخیص پزشک متخصص صورت می‌گیرد. گاهی اوقات ممکن است پزشک بلافاصله درمان را شروع نکند تا ببیند که آیا علائم بیمار به ‌خودی‌ خود بهبود پیدا می‌کنند یا خیر.
• درمان‌های دارویی: درمان دارویی این بیماری شامل انواع مسکن‌ها و داروهای هورمونی است که اغلب در موارد دردهای شدید لگنی و پریودهای دردناک بیمار به کار گرفته می‌شود. این مسکن‌ها معمولاً مسکن‌های ضدالتهابی مانند ایبوپروفن هستند که دردهای ناشی از بیماری را تسکین می‌بخشند. داروهای هورمونی نیز مانند آنالوگ‌های هورمون آزادکننده‌ی گونادوتروپین  (GnRH)و مصرف هورمون‌های مکمل در مواردی می‌تواند درد را تسکین داده و پیشرفت آندومتریوز را متوقف کند. در واقع درمان‌های هورمونی به بدن بیمار کمک می‌کند تا تغییرات هورمونی ماهانه را که سبب پیشرفت آندومتریوز می‌شود، کنترل نماید. تزریق مدروکسی پروژسترون (Depo-Provera) نیز در توقف رشد آندومتریوز موثر است و درد و سایر علائم را تسکین می‌دهد. البته این دارو عوارضی مانند افزایش وزن و در برخی موارد بروز افسردگی را در پی داشته و به همین خاطر ممکن است انتخاب اول شما نباشد. در درمان هورمونی از آگونیست‌ها و آنتاگونیست‌های آزاد کننده‌ی هورمون گونادوتروپین (GnRH) برای جلوگیری از تولید استروژن تحریک کننده تخمدان استفاده می‌شود. استروژن هورمونی است که به طور عمده مسئول ایجاد خصوصیات جنسی در زنان است. جلوگیری از تولید استروژن از قاعدگی جلوگیری کرده و نوعی یائسگی مصنوعی ایجاد می کند. درمان GnRH نیز عوارضی مانند خشکی واژن و گرگرفتگی را در پی دارد. مصرف همزمان مقادیر کم استروژن و پروژسترون می‌تواند به کاهش این علائم کمک کند. دانازول داروی دیگری است که برای جلوگیری از قاعدگی و کاهش علائم آندومتریوز مورد استفاده قرار می‌گیرد. در هنگام مصرف دانازول، ممکن است بیماری به پیشرفت خود ادامه دهد. دانازول می‌تواند عوارض جانبی از جمله آکنه و پرمویی در صورت و بدن داشته باشد.
• درمان با جراحی: در صورتی که بیماری به درمان‌های دارویی پاسخ ندهد به تشخیص پزشک جراحی برای برداشتن تکه‌های بافت آندومتریوز صورت می‌گیرد. نوع جراحی نیز بسته به اینکه بیمار بارداری قبلی داشته و اینکه آیا مایل به بارداری هست یا خیر متفاوت است. لازم به ذکر است که حتی با جراحی نیز ممکن است آندومتریوز عود کند پس تصمیم برای انجام یا عدم انجام جراحی، به شرایط فرد و شدت علائم بستگی دارد. معمولاً اینگونه است که پزشک ابتدا درمان‌های دارویی را امتحان می‌کند و در صورت عدم حصول بهبودی، جراحی را به بیمار توصیه می‌نماید.
• جراحی محافظه کارانه: جراحی محافظه کارانه برای زنانی مناسب است که قصد بارداری دارند و یا درد بسیار شدیدی را تجربه می‌کنند و درمان‌های هورمونی هم بر آن‌ها موثر نیست. هدف از جراحی محافظه کارانه برداشتن بافت نابجا یا از بین بردن رشد آندومتریوز بدون آسیب رساندن به اندام‌های تولید مثلی است. از لاپاروسکوپی که یک جراحی کم تهاجمی است، برای تشخیص آندومتریوز و همچنین برای از بین بردن بافت نابجای آندومتر استفاده می‌شود. در این روش جراح با ایجاد شکاف کوچکی در شکم بیمار، به برداشتن بافت‌های خارج از محل و یا سوزاندن یا بخار کردن آن‌ها می‌پردازد.
• جراحی هیسترکتومی (آخرین گزینه): به ندرت اگر وضعیت بیمار با سایر روش‌های درمانی هیچ بهبودی پیدا نکند ممکن است پزشک به عنوان آخرین راه حل برداشتن رحم را توصیه کند. در طی برداشتن کامل رحم که به آن هیسترکتومی گفته می‌شود پزشک جراح، رحم و دهانه‌ی آن را به کلی از بدن خارج می‌کند. البته هیسترکتومی از درمان‌های معمول آندومتریوز محسوب نمی‌شود. زیرا بیمار پس از انجام این جراحی قادر به بارداری نخواهد بود. بنابراین برای افرادی که قصد تشکیل خانواده و فرزندآوری دارند توصیه نمی‌شود.

درمان طب سنتی:

• به هیچ وجه عصبی نشوند و از اضطراب و استرس بپرهیزند.
• داشتن صبر و حوصله به مدت 3 تا 4 ماه، برای رسیدن به نتیجه مطلوب.
• از مصرف کلیه غذاهای حیوانی و قند و شکر و غذاهای مضر خودداری کنید.
• روزانه 6 تا 8 لیوان آب (نیم ساعت قبل و دو و نیم ساعت بعد از غذا) بنوشند.
• زوجین روزانه 7 قاشق غذاخوری جوانه گندم تازه را استفاده کنند تا غدد جنسی فعال شود.
• نداشتن یبوست مزاج و کارکرد منظم سیستم گوارش اثرات بسیار خوبی در بر خواهد داشت.
• به مدت 2 تا 3 ماه رژیم 15 روزه را مراعات و از کنجد و فرآورده های آن استفاده نکنید.
• روزانه مقداری نرمش و ورزش کنید به موقع استراحت نمایید و آرامش خود را حفظ کنید.
• بهتر است که به مدت 50 تا 60 روز گیاه خوار مطلق (خام خواری) شوند. بعد از 60 روز می توانند یک وعده از غذای پخته گیاهی میل کنند.
• رعایت نمودن توصیه های غذایی موجب می شود که عادت ماهیانه خانم 1 تا 2 روز جلو بیفتد که علامت بسیار خوبی برای آمادگی بارداری است.
• به جای تامپون از نوارهای بهداشتی استفاده کنید. تامپون ممکن است احتمال جریان پس گرد خون و بافت تخریبی و ورود آن به حفره شکم و لگن را بیشتر کند.
• برای تخفیف درد از گرما استفاده کنید. یک صفحه گرم کننده یا شیشه آب داغ را روی شکم یا کمر قرار دهید، یا حمام آب گرم بگیرید تا عضلات شل شوند و ناراحتی تخفیف یابد.
• اگر بچه می خواهید، هرچه زودتر به فکر حاملگی باشید، حاملگی ممکن است بیماری را مقداری تخفیف هم بدهد. توجه داشته باشید که به تعویق انداختن حاملگی ممکن است به نازایی بیانجامد.

داروها:

1. تیبولون
2. دزوسپتیو
3. گوسرلین
4. پروژسترون
5. امکان دارد داروهای ضد درد قوی تری تجویز شوند.
6. می توان از داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی برای رفع درد خفیف استفاده کرد.
7. داروهای رایجی که برای درمان آندومتریوز با مهار کار تخمدان تجویز می شوند عبارتند از قرص های جلوگیری از حاملگی، داروهای پروژسترونی، دانازول و هورمون آزاد کننده گنادوترویین ها.

فعالیت:

• ورزش، حتی راه رفتن، درد را تخفیف داده و سطح استروژن را کاهش می دهد که این ممکن است باعث کنده شدن رشد آندومتریوز شود. پس از جراحی نیاز است تا فعالیت مقداری محدود شود.

رژیم غذایی:

• از خوردن کافئین اجتناب کنید زیرا به نظر می رسد درد را در بعضی از خانم ها بدتر کند.
• خوردنی های مفید: خوراک نخود فرنگی با پنیر سویا، خوراک نخود فرنگی با شوید، خوراک نخود فرنگی با کدو، خوراک نخود فرنگی با رب انار، خوراک باقلا، خوراک کدو خورشتی با سویا، خوراک کدو خورشتی با کرفس، خوراک کدو حلوایی، خوراک قارچ با سس، خوراک قارچ و ذرت، تاس کباب قارچ و سویا، خوراک صیفی جات، خوراک کلم قمری، خوراک گل کلم، خوراک لوبیا سبز ۱، خوراک لوبیا سبز ۲، خوراک لوبیا سفید ساده، خوراک لوبیا سفید با سویا، خوراک لوبیا سفید با قارچ، خوراک سویا با سبزیجات، خوراک سویا با رب انار، خوراک سویا با نخود، تاس کباب سویا، خوراک پنیر سویا، خوراک لوبیا لعاب دار، لوبیا با سویا، خوراک لوبیا ساده، خوراک بامیه با سویا، خوراک بامیه و لوبیا چشم بلبلی، خوراک تند بامیه، خوراک نخود با شوید، خوراک نخود با قارچ، خوراک نخود با سویا، خوراک نخود با سیب زمینی، خوراک نخود با کدو بادمجان، خوراک دال عدس، خوراک بورانی، خوراک کشمشی، خوراک لوبیا قرمز، خوراک لوبیا چشم بلبلی، خوراک لوبیای سویا، خوراک مخلوط، آش گندم با حبوبات، آش گندم با کرفس، آش گندم با سبزیجات، آش گندم با شلغم، آش گندم با تره، آش گندم با سویا، آش باقلا، آش ماش، آش لپه ۱، آش لپه ۲، آش کدو حلوایی، آش کدو خورشتی، آش شله قلمکار، آش صیفی، آش غلات، آش خرفه ۱، آش خرفه ۲، آش سماق، آش عدس ۱، آش عدس ۲، آش برنج، آش حبوبات و غله ۱، آش حبوبات و غله ۲، آش شوید باقلی، آش جو با لوبیا سبز، آش جو با حبوبات ۲، آش کلم برگ، آش گل کلم ۱، آش گل کلم ۲، آش کلم قمری با ماش، آش کلم قمری با گندم، آش کلم قمری با عدس، آش کلم بروکلی ۱، آش کلم بروکلی ۲، آش شلغم ۱، آش شلغم ۲، آش انار، آش اسفناج ۱، آش اسفناج ۲، آش برگ چغندر، آش حبوبات ۱، آش گوجه سبز، آش گوجه فرنگی ۲، آش زرشک، حلیم حبوبات و غلات، حلیم گندم با شیر سویا، حلیم گندم با سویا، حلیم گندم با مغزیجات، حلیم جو، مرصع پلو، ساطری پلو، شوید باقالی پلو، شوید پلو با لوبیا چشم بلبلی، دم پخت گوجه ۲، هویج پلو، سبزی پلو، ماش پلو، قیمه پلو، کلم قمری پلو، کلم پلو، کلم پلو با قارچ، کلم پلو با سویا، دمی شیرازی، عدس پلو ساده، عدس پلو با سویا، عدس پلو با کدو حلوایی، لوبیا قرمز پلو، لوبیا سبز پلو ۱، لوبیا سبز پلو ۲، لوبیا سبز پلو ۳، نخود فرنگی پلو ۱، نخود فرنگی پلو ۲، پلوی آلو اسفناج، انار پلو، گشنیز پلو با سویا، لبو پلو، رب پلو، بلغور پلو، خورش فسنجان با کدو حلوایی، خورش فسنجان با سویا، خورش شهد فسنجان، خورش فسنجان با اسفناج، خورش قورمه سبزی با سویا، خورش قورمه سبزی با قارچ، خورش کرفس ۱، خورش کرفس ۲، خورش آلو اسفناج، خورش به و آلو، خورش به، خورش تره سویا، خورش قیمه بادمجان، خورش قیمه آلو، خورش شوید باقالی، خورش بامیه با سویا ۱، خورش بامیه با سویا ۲، خورش بامیه با دال عدس، خورش بامیه با قارچ، خورش دال عدس با قارچ، خورش دال عدس با تمر هندی، خورش لوبیا سبز، خورش کدو حلوایی، خورش کدو خورشتی، خورش کلم بروکلی با سویا، خورش کلم بروکلی با قارچ، خورش هویج و به، خورش گوجه سبز، خورشت قیمه قارچ، خورشت کنگر، سوپ صیفی جات ۱، سوپ صیفی جات ۲، سوپ کدو خورشتی، سوپ کدو حلوایی، سوپ جو ۱، سوپ جو ۲، سوپ دال عدس، سوپ اسفناج، سوپ شلغم، سوپ لوبیا سبز، سوپ قارچ ۲، سوپ بامیه، سوپ کلم بروکلی ۲، سوپ گل کلم، سوپ گشنیز، سوپ کدو قلیانی، سوپ بلغور و کرفس، سوپ کلسیم، سوپ جو با شیر سویا، سوپ شهد نما، سوپ زرشک با جعفری، سوپ کاهو سبز، سوپ جو و اسفناج، کتلت اسفناج، کتلت هویج و سیب زمینی، کتلت سیب زمینی و حبوبات، کتلت سویا با گندم جوانه زده، برگر کدو خورشتی، برگر لوبیا سفید، برگر لوبیا چشم بلبلی، فلافل ساده، فلافل تنوری، فلافل با جعفری، سوسیس فانتزی، دلمه فلفل دلمه ای، دلمه کدو خورشتی، دلمه سیب زمینی، دلمه برگ انگور، کماچ ساده، کماچ گندم و جو، کماچ سویا، کماچ قارچ، کماچ مخلوط ،شیر سویا، پنیر سویا، کشک سویا، سس مایونز گیاهی ،سس گندم جوانه زده، سس نخود جوانه زده، سس زیتون، سس جعفری، سمنو با گندم و جو، سمنو با رب انار.

نکته:

• آندومتریوز نوعی اختلال است که در آن بافتی مشابه بافت پوشاننده سطح داخلی رحم در خارج از حفره رحم رشد می کند. به پوشش رحم آندومتر گفته می شود. آندومتریوز هنگامی اتفاق می افتد که بافت آندومتر روی تخمدان، روده و بافت های لگن رشد کند. گسترش بافت آندومتر به خارج از منطقه لگن غیر معمول است، اما غیرممکن نیست. بافت آندومتر که در خارج از رحمی به عنوان کاشت آندومتر شناخته می شود. تغییرات هورمونی چرخه قاعدگی بر روی رشد نابجای آندومتر تأثیر گذاشته و باعث ملتهب و دردناک شدن ناحیه درگیر می شود. این بدان معنی است که بافت رشد کرده، ضخیم و تجزیه می شود. با گذشت زمان، بافتی که تجزیه شده جایی برای رفتن ندارد و در لگن گیر می کند. این بافت محبوس شده در لگن می تواند باعث موارد زیر شود: تحریک، تشکیل اسکار، چسبندگی که در آن بافت اندام های لگن را به هم متصل می کند، درد شدید در دوران قاعدگی، مشکلات باروری، آندومتریوز یک بیماری شایع زنان است که تا ۱۰ درصد زنان را درگیر می کند. اگر این اختلال را دارید، تنها نیستید.