آمپوتاسیون (قطع عضو): عبارت است از آمپوتاسیون یا قطع عضو یک عمل جراحی برای قطع کردن اندام (دست یا پا) یا بخشی از اندام (انگشت، پایین دست، انگشت پا یا قسمت پایین پا) است. قطع عضو ممکن است به دلایل مختلف ضروری شود. دو دسته عمده‌ی قطع عضو، قطع عضو تروماتیک و قطع عضو غیر تروماتیک هستند. اصطلاح پروتز می‌تواند به هر وسیله مصنوعی که برای جایگزینی بخشی از بدن در نظر گرفته شده است، از دریچه‌های قلبی گرفته تا کاشت دندان اشاره کند. برای افرادی که از دست دادن عضوی از اندامشان را تجربه کرده‌اند، پروتز به طورکلی یک دست مصنوعی، قسمت پایین دست و کف دست مصنوعی، پای مصنوعی یا قسمت پایین پا است که برای جایگزینی اندام از دست رفته از لحاظ عملکردی و یا ظاهری طراحی شده است.
علائم عفونت زخم بعد از قطع عضو:
- تب
- تورم
- ترشح چرکی از جای جراحی
علت:
- به علت عفونت: قطع عضو به علت عفونت به دلیل اثرات داروهای آنتی بیوتیکی امروزی، بسیار نادر شده است. استاندارد بالای ضد عفونی کننده‌ها در مراقبت‌های پزشکی و آمپول‌های کزاز دلیل دیگری برای کاهش آن است. با این وجود، شما باید حتی با ناچیزترین آسیب، هوشیار باشید. علائم عفونت و التهاب شامل قرمزی، تورم، تب و درد و زخم است.
- یک آمپوتاسیون، بریدن و جدا کردن یک استخوان از بافت سالم است. هنگامی که بخشی از بدن از قسمت مفصل قطع می‌شود، یعنی حرف از قطع مفصل یا قطع اندام از محل مفصل (disarticulation) نیز در میان است. یک عمل قطع عضو هنگامی لازم می‌شود که انتظار نمی‌رود بخشی از بدن بیمار دیگر بهبودی یابد و در نتیجه‌ی آن، زندگی بیمار در معرض خطر می‌باشد. علل آن می‌تواند شامل اختلالات گردش خون، عفونت‌ها، حوادث، سرطان یا ناهنجاری مادرزادی اندام‌ها (دیسملی) باشد. در برخی موارد فوق، نیاز به قطع عضو گاهی اوقات از قبل مشخص شده است. از طرف دیگر، گاهی اوقات قطع عضو کاملاً به‌صورت غیر منتظره لازم می‌شود، به عنوان‌مثال به دلیل صدمات شدید پس از تصادف.
- اختلالات گردش خون: یک بیماری که به‌عنوان بیماری انسداد شریانی شناخته می‌شود، شایع‌ترین علت قطع عضو است. جدای از دیگر بیماری‌های متابولیکی مانند دیابت، یک عارضه تحت عنوان “پای سیگاری” – smoker’s leg – شناخته شده است که یک بیماری انسداد شریانی بسیار شناخته شده و گسترده است. هنگامی که جریان خون مختل شود، دیگر اکسیژن کافی به ساق پا نمی‌رسد. در صورت ابتلای یک فرد به این عارضه، اغلب اوقات به‌خصوص هنگام راه رفتن احساس درد می‌کند. پا یا قسمت مچ به پایین پا از بقیه بدن سردتر است و گاهی نیز به رنگ مایل به قرمز می‌باشد. قطع عضو یک اندام تحتانی فقط در صورتی انجام می‌شود که گردش خون با سایر روش‌های جراحی عروقی قابل ترمیم نباشد. هدف از قطع عضو جزئی نیز حفظ بقیه‌ی قسمت‌های پا یا کف پا است.
- سندرم پای دیابتی: سندرم پای دیابتی یکی از شایع‌ترین دلایل قطع عضو پا یا کف پا است. اگرچه تعداد افرادی که در سنین بالاتر زندگی می‌کنند، بیشتر و بیشتر می‌شود و از این رو تعداد مبتلایان به دیابت در حال افزایش است و تعداد موارد قطع عضو تا حد بسیار کمی تغییر می‌کند (کمی کاهش یافته). این به لطف مراقبت بهتر و امکانات جدید برای افراد مبتلا است. مرض قند عموماً باعث ایجاد چندین اختلال می‌شود که متقابلاً در حال تشدید هستند: کاهش تعریق باعث می‌شود پاها و کف پاها خشک شود و ترک خورده شود، رسوبات قندی موجود در اعصاب باعث می‌شود افراد مبتلا به این بیماری، حس (لامسه) خود را از دست دهند تا جایی که دیگر متوجه ترک‌ها و زخم‌هایشان نمی‌شوند. مرض قند یا دیابت شیرین به شدت باعث اختلال در روند بهبودی زخم می‌شود. هنگامی که حتی جراحت‌ها در معرض فشار قرار می‌گیرند، زخم‌ها بزرگ‌تر می‌شوند. بافت ملتهب می‌شود و از بین می‌رود (به اصطلاح می‌میرد). همچنین این خطر وجود دارد که ساق پا و کف پا سریع‌تر ملتهب می‌شوند، زیرا جریان خون بر اثر بیماری دیابت مختل شده و سلول‌ها در این نواحی می‌میرند.
- در اثر سانحه تصادف: فراوانی قطع عضو پس از تصادفات به طور مثال در هنگام کار و حوادث رانندگی به میزان قابل توجهی کاهش یافته است. دلایل زیادی برای این امر وجود دارد، از جمله استانداردهای بهداشتی و ایمنی بالاتر. پیشرفت در زمینه‌های مراقبت‌های ویژه و جراحی به این معنی است که در بسیاری موارد اعصاب، عروق، استخوان‌ها و بافت نرم اندام‌های آسیب دیده قابل ترمیم هستند، بنابراین قطع عضو به‌عنوان آخرین راه حل ضروری محسوب نمی‌شود.
- به علت وجود تومورها: قطع عضو به علت سرطان نسبتاً نادر است. اگرچه، غالباً تومورهایی نزدیک به زانو یا در ناحیه مفصل ران وجود دارند. در حدود نیمی از قطع عضو در ناحیه‌ی باسن و لگن به دلیل وجود تومور است. هدف از قطع عضو در چنین مواردی نجات جان بیمار با جلوگیری از شیوع سلول‌های سرطانی است که ممکن است بر سایر قسمت‌های بدن تأثیر می‌گذارد.
عوامل افزایش دهنده خطر:
- سن
- دیابت
- بی تحرکی
- غلبه سودا و بلغم
- استعمال دخانیات
- رعایت نکردن موارد ایمنی
عواقب مورد انتظار:
- سایر شرایط و مشکلات پزشکی، از جمله بیماری عروق کرونر، بیماری قلبی و دیابت می‌تواند خطر عوارض بعد از عمل را افزایش دهد.
- درد فانتوم (درد عضو قطع شده)، حسی که گویا اندام هنوز وجود دارد، گاهی اوقات رخ می‌دهد. این عارضه اغلب با دارو یا تراپی قابل درمان است.
- لخته‌های خوندر پاها به دلیل عدم تحرک بعد از عمل جراحی ممکن است ایجاد شوند. از داروهای رقیق کننده‌ی خون با دوز پایین غالباً برای جلوگیری از تشکیل لخته خون استفاده می‌شود.
- خونریزی و عفونتبه دنبال هر عمل جراحی ممکن است وجود داشته باشد. تیم جراحی شما خونریزی را که در اتاق عمل اتفاق می‌افتد متوقف می‌کنند و ممکن است یک کیسه‌ی تخلیه پس از عمل نیز، برای کنترل خونریزی بعد از عمل، همچنان به‌صورت متصل به شما باقی بماند. برای جلوگیری از خطر عفونت، داروهای آنتی بیوتیکی قبل از عمل تجویز می‌شوند و پوست با یک محلول ضد عفونی کننده پاک می‌شود. با این وجود، گاهی اوقات عفونت‌هایی رخ می‌دهند و نیاز به درمان دارند.
- بهبودی ضعیف زخم‌هایا خراب شدن زخم ممکن است رخ دهد، به‌خصوص اگر عمل جراحی شما به دلیل عفونت یا جریان خون ضعیف بوده باشد. تیم جراحی شما، محل بریدگی‌های روی بدنتان را در طول مدت بستری در بیمارستان بررسی می‌کند تا بر روند بهبودی نظارت کند و علائم عفونت را تحت نظر داشته باشد.
عوارض احتمالی:
- بیماران مبتلا به دیابت، بیماری قلبی یا عفونت بیش از دیگران در معرض عوارض و خطرات قطع عضو قرار دارند. قطع عضو بالاتر از زانو از قطع عضو پایین زانو خطرناک‌تر است. دیگر عوارض عمل قطع عضو عبارت است از:
- عفونت
- مرگ بافت
- باز شدن زخم
- بدشکلی مفصلی
- لخته شدن خون در سیاهرگ‌های عمقی عضو یا در ریه
- کبود شدن ناحیه به دلیل جمع شدن خون زیر پوست (هماتوم)
- بسته به شرایط بیمار عوارض دیگری نیز بروز می‌یابد که جراح آنها را قبل از قطع عضو توضیح می‌دهد.
تشخیص:
- انجام معاینات بالینی و گرفتن شرح حال از بیمار
- انجام آزمایش خون و عکس برداری اشعه ایکس و گرفتن سی تی اسکن و ام آر آی
درمان طب نوین:
- نحوه آماده سازی بیمار برای جراحی: جراح عروق شما دستورالعمل‌هایی را برای نحوه آماده‌سازی پیش از عمل، از جمله داروهایی که باید در صبح روز جراحی مصرف کنید به شما می‌دهد. اگر هنوز به بیمارستان نرفته‌اید، به شما اطلاع داده می‌شود که در چه روزی و در کجا عمل جراحی‌تان گزارش شود. اقدامات آمادگی برای این عمل از ۶ ساعت قبل از عمل یا نیمه شب قبل از عمل شروع می‌شود، از این زمان به بعد نباید چیزی بخورید. داروهایی را که باید در صبح روز جراحی مصرف کنید، می‌توانید با یک جرعه آب بخورید.
- تعیین محل قطع عضو: پزشک برای تعیین محل قطع عضو و میزان بافتی که باید برداشته شود، از روش‌های زیر استفاده می‌کند:بررسی وجود ضربان نزدیک به محل در نظر گرفته شده برای قطع، مقایسه دمای عضو آسیب دیده با عضو سالم، جستجوی ناحیه‌هایی با پوست قرمز، پزشک بررسی می‌کند که آیا پوست نزدیک به ناحیه در نظر گرفته شده برای قطع، هنوز به لمس حساس است یا خیر.
- مراحل عمل قطع عضو: برای انجام آمپوتاسیون معمولاً بیمار باید ۱۴ الی ۵ روز یا بیشتر در بیمارستان بستری شود، مدت بستری به گستردگی جراحی و عوارض بروز یافته بستگی دارد. روش جراحی قطع عضو، به عضو درگیر و وضعیت سلامت عمومی بیمار بستگی دارد. قطع عضو را می‌توان تحت بیهوشی عمومی یا بی‌حسی نخاعی، یعنی بی‌حس کردن بدن از کمر به پایین، انجام داد. جراح در عمل آمپوتاسیون تمام بافت آسیب دیده را برمی‌دارد و بافت سالم را حتی‌الامکان باقی می‌گذارد. جراح موارد زیر را در عمل قطع عضو انجام می‌دهد:برداشتن بافت بیمار و استخوان له شده، صاف کردن بخش‌های ناهموار استخوان، بستن عصب‌ها و رگ‌ها، بریدن و شکل دادن عضلات به گونه‌ای که بتوان عضو مصنوعی را به انتهای عضو قطع شده متصل کرد. جراح گاهی زخم را بلافاصله پس از قطع عضو می‌بندد و برای این کار لایه‌های پوست را بخیه می‌زند. این روش به قطع عضو بسته موسوم است. اما جراح گاهی ناحیه را چند روز باز می‌گذارد تا اگر لازم شد بافت بیشتری را بردارد. سپس تیم جراحی پانسمان استریل را روی زخم قرار می‌دهد و انتهای عضو را می‌پوشاند تا این پوشش پانسمان یا لوله‌های تخلیه را نگه دارد. همچنین گاهی از تراکشن یا کشش استفاده می‌شود تا بخش باقیمانده در موقعیت مناسب باقی بماند، آتل نیز برای ثابت نگه داشتن عضو به کار برده می‌شود.
- شما بعد از عمل جراحی قطع عضو، برای چند روز در بیمارستان خواهید ماند. تیم جراحی شما توجه بیشتری به پانسمان و محل بریدگی‌هایتان خواهد داشت و بر روند بهبودی شما نظارت خواهد کرد. صلاحیت‌های ترخیص از بیمارستان شامل کنترل کافی درد با مصرف داروهای خوراکی، علائمی که نشان می‌دهد که زخم قطع عضو به خوبی بهبود می‌یابد و عمل جراحی شما با موفقیت انجام شده است.
- شما باید تحت برنامه‌ی فیزیوتراپی کار کنید تا یاد بگیرید که چگونه می‌توانید فعالیت خود را در این وضعیت جدیدتان تنظیم کنید. تیم مراقبت شما توصیه خواهد کرد که قبل از رفتن به خانه، در یک مرکز توان بخشی بمانید تا این برنامه را طی کنید. اگر شما یک دست یا پای قطع شده داشته باشید و جای بریدگی آن به‌خوبی در حال بهبودی است، می‌توانید گزینه‌ی مناسبی برای پروتز مصنوعی دست یا پا باشید. قرار دادن این پروتزهای عضو مصنوعی معمولاً ۴ الی ۶ هفته بعد از عمل انجام می‌گیرد و آموزش و دستورالعمل‌هایی برای استفاده از پروتز در اختیار شما قرار خواهد گرفت.
- زخم در بهترین حالت ظرف ۸ الی ۴ هفته به طور کامل التیام می‌یابد و جوش می‌خورد، البته مدت‌ها طول می‌کشد تا بیمار به تغییرات جسمی و روحی ناشی از قطع عضو عادت کند. اقدامات زیر در دوران بهبود طولانی مدت و توانبخشی پس از جراحی قطع عضو انجام می‌شود:ورزش کردن برای افزایش کنترل و قدرت عضلات، فعالیت‌هایی که توانایی بدن را برای انجام فعالیت‌ها افزایش می‌دهد و به استقلال بیمار کمک می‌کند، بیمار برای غلبه بر اندوه از دست دادن عضو و خو گرفتن به تصویر جدید بدن خود نیاز به پشتیبانی عاطفی، از جمله مشاوره دارد.
درمان طب سنتی:
- بیمار همراه با غذا زیتون بخورد.
- از اضطراب و استرس دوری کند.
- شبی 7 عدد انجیر قبل از خواب میل کند.
- در صورت داشتن یبوست، رفع یبوست کند.
- هر 6 ساعت یک بار بیمار یک لیوان شربت آب و عسل و زعفران میل کند.
- در صورت بروز عفونت موضع زخم را با ترکیب دو واحد نمک و پنج واحد عسل پر کنید.
- برای رفع حالت غم و اندوه از عطرهای گرم نظیر نرگس، محمدی و نسترن استفاده کند.
- برای تسریع روند بهبودی موضع عمل جراحی را بادکش گذاری کنید (زیر نظر متخصص).
- بعد از عمل جراحی برای بهبود هرچه سریع تر زخم موضع را با عسل و روغن زیتون پر کنید.
- موضع زخم را با داروی جامع امام رضا (ع) و عسل پر کنید و دو روز یک بار دارو را تکرار کنید.
داروها:
- تجویز مسکن ها و در صورت درد زیاد تزریق مورفین.
فعالیت های بدنی:
- طب فیزیکی غالباً بلافاصله پس از جراحی قطع عضو، با انجام تمرین‌های ملایم و کششی شروع می‌شود. پس از ۱۴ الی ۱۰ روز نیز تمرین کردن با عضو مصنوعی آغاز می‌شود.
رژیم غذایی:
- از مصرف غذاهایی با طبع سرد و تر پرهیز کنید و به جای آن از غذاهایی با طبع گرم بیشتر استفاده کنید.