آتلکتازی: عبارت است از آتلکتازی (Atelectasis) یا شش چسبیدگی یا فرو افت شش، هنگامی رخ می دهد که مجاری یا کیسه های هوا در ریه ها دچار افتادگی شده یا به طور کامل منبسط نمی شوند. به عبارتی این بیماری شامل جمع شدن قسمتی از ریه یا کل آن است. آتلکتازی معمولاً برگشت پذیر است. با این حال بدون مراقبت های پزشکی منجر به عوارض بالقوه کشنده می شود. آتلکتازی می تواند هر دو ریه یا فقط بخشی از آنها را بواسطه علت ها و انواع مختلف تحت تأثیر قرار دهد. حدود 90% از افرادی که در حین عمل جراحی تحت بیهوشی عمومی قرار می گیرند، پس از آن دچار آتلکتازی می شوند. گاهی اوقات آتلکتازی باعث چسبندگی و جمع شدن کلی یا جزئی ریه می شود. این عمل موجب جمع شدن یک قسمت از یا تمامی یک ریه. این وضعیت باعث عدم جذب اکسیژن به مقدار کافی از ریه می شود.
انواع آتلکتازی:
- انواع آتلکتازی بر اساس بیماری هایی که منجر به بروز آن می شوند در چهار دسته قرار می گیرند:
- غیر انسدادی: انواع آتلکتازی غیر انسدادی عبارتند از: فشردگی (Compression) : به دلیل افزایش فشار بر ریه ها. چسبندگی (Adhesive) : در اثر اختلال در عملکرد ریه یا کمبود سورفکتانت ریوی ایجاد می شود. این ماده شبیه به صابون باعث ایجاد تنش سطحی در کیسه های هوا شده و به آنها کمک می کند تا باز بمانند.Cicatrization : به دلیل ایجاد زخم هایی که باعث کوچک شدن ریه ها می شود. ریلکسیشن (Relaxation) : از بین رفتن غشای متصل به دیواره قفسه سینه (پرده جنب) و غشای پوشاننده ریه ها معروف به پلور احشایی. آتلکتازی جایگزین (Replacement atelectasis) : زمانی رخ می دهد که تومورها باعث پر شدن یا جایگزینی در کیسه هوا شوند.
- انسدادی: به آتلکتازی انسدادی، آتلکتازی بازدارنده نیز گفته می شود. انسداد باعث کمبود نسبی یا کامل تنفس در ناحیه تحت تأثیر شده اما هنوز جذب گاز به درون خون وجود دارد. زمانی که تمام گاز جذب شود کیسه هوا افتاده و انسداد مانع از ورود بیشتر گاز می شود.
- پس از عمل: آتلکتازی پس از عمل معمولاً طی 72 ساعت بعد از دریافت بیهوشی عمومی و به دلیل تبادل گاز در هنگام آرامبخشی ایجاد می شود.
- کروی: آتلکتازی کروی کمتر از سایر انواع آن دیده می شود. این امر به دلیل چین خوردن بافت ریه در غشای پوشاننده ریه و اتصال آن به دیواره قفسه سینه معروف به پلورای خارجی رخ می دهد.
علائم:
- ممکن است در صورتی که قسمت کوچکی از ریه یا مجاری تنفسی تحت تأثیر قرار بگیرند، آتلکتازی منجر به ایجاد علائم مشخصی و واضحی نشود. با این حال هنگامی که این بیماری قسمت قابل توجهی از ریه یا مجاری تنفسی را تحت تأثیر قرار دهد، سبب ایجاد علائمی می گردد. علائم شایع آتلکتازی عبارتند از:
- تب
- سرفه
- تنفس صد دار
- درد قفسه سینه
- تنفس سطحی یا کم عمق
- ایجاد مخاط یا خلط اضافی
- کاهش صدای تنفس یا قطع آن
- گیجی و منگی جمع شدن تدریجی
- خس خس سینه یا مشکل در تنفس
- کاهش انبساط قفسه سینه در هنگام دم
- جمع شدن ناگهانی و در برگیرنده یک ناحیه وسیع از ریه
- شوک (ضعف شدید، رنگ پریدگی پوست، تند شدن ضربان قلب)
- تنگی نفس؛ تند تند نفس کشیدن و سطحی نفس کشیدن یا کم عمق.
علت:
- علت های احتمالی بروز آتلکتازی به نوع غیر انسدادی و انسدادی آن بستگی دارد. از علت های بروز آتلکتازی غیر انسدادی عبارتند از:
- عمل جراحی: استفاده از داروهای آرامبخش برای عمل جراحی همانند بیهوشی عمومی، عملکرد ریه ها و همچنین تبادل گاز و تنفس را تغییر می دهد. این امر منجر به فروپاشی (کلاپس) بافت ریه یا مجاری تنفسی می شود. انواع خاصی از جراحی می توانند تنفس عمیق را دشوار یا دردناک کنند. این امر باعث تبادل گاز و تنفس می شود. حدود 90% از افرادی که تحت بیهوشی عمومی قرار می گیرند دچار آتلکتازی خواهند شد.
- پلورال افیوژن: پلورال افیوژن هنگامی رخ می دهد که مایع بین غشای داخلی و خارجی ریه تجمع کرده و منجر به فروپاشی جزئی یا کلی آن می شود. این وضعیت معمولاً به علت عفونی شدن، ابتلا به بیماری های التهابی و تومورهای بدخیم (سرطانی) ایجاد می شود.
- آسیب ریوی: آسیب یا زخم ریوی باعث کوچک و جمع شدن ریه ها یا عدم توانایی باز شدن کامل آنها می شود. بیماری هایی همانند سل، فیبروز و سایر بیماری های مخرب ریه، اغلب منجر به آسیب ریوی می شوند.
- تومورهای قفسه سینه: تومورهای سرطانی یا خوش خیم (غیر سرطانی) می توانند به مجاری تنفسی و بافت ریه ها فشار وارد کرده و به طور بالقوه باعث افتادگی آنها شوند.
- بیماری های سورفکتانت: کمبود یا اختلال در عملکرد باعث کاهش کشش سطحی کیسه های هوا و فروپاشی آنها می شود. این امر اغلب به دلیل بیماری های ناشی از زایمان زودرس از جمله سندروم زجر حاد تنفسی و سندروم دیسترس حاد تنفسی (ARDS) ایجاد می شود.
- مشکل در مجاری تنفسی یا بافت ریه: ناهنجاری های موجود در مجاری تنفسی یا بافت ریه می توانند در تبادل گاز، تنفس، کشش سطحی و نحوه اتصال ریه ها به دیواره قفسه سینه یا قرارگیری آنها در حفره سینه تداخل ایجاد کنند.
- پلوزی (پلوریت): پلورزی هنگامی رخ می دهد که پلورا ریه ملتهب، سخت و چسبنده شود. در این وضعیت به جای اینکه در هنگام دم و بازدم به راحتی بلغزند، روی هم ساییده می شوند. ممکن است این وضعیت التهابی به علت بیماری های التهابی، عفونی، تومورها یا سایر بیماری های ناشناخته رخ دهد.
- انسدادی: انواع آتلکتازی انسدادی زمانی رخ می دهند که جسم یا توده ای غیرطبیعی به طور فیزیکی مجاری تنفسی را مسدود کرده یا فشار بر بافت ریه و مجاری تنفسی را افزایش دهد. علت های شایع بروز آتلکتازی انسدادی عبارتند از:
- زخم نافذ
- بزرگ شدن گره های لنفاوی
- وجود تومور در مجاری تنفسی یا ریه ها
- صدمه به قفسه سینه یا شکستگی دنده ها
- وجود توده یا یک جسم در بافت ریه و مجاری تنفسی
- جراحی طولانی مدت قفسه سینه یا شکم تحت بیهوشی عمومی
- استنشاق یک جسم خارجی یا گیر کردن آن در مجاری تنفسی یا ریه ها
- استنشاق جسم خارجی، مثل اسباب بازی های کوچک یا بادام کوهی (پسته شام)
- وجود تومور یا رگ های خونی خارج از مجرای هوایی به نحوی که روی مجرای هوایی فشار وارد بیاورند.
- انسداد مجراهای هوایی کوچک یا بزرگ ریه توسط ترشحات مخاطی غلیظ در اثر عفونت یا یک بیماری دیگر مثل فیبروزکیستیک که باعث مسدود شدن مجاری تنفسی می شود.
عوامل افزایش دهنده خطر:
- سیگار کشیدن
- بیماری انسدادی مزمن ریه، مثل آمفیزم و برونشکتازی
- وجود یک بیماری که مقاومت بیمار را کاهش داده باشد یا وی را ضعیف کرده باشد.
- استفاده از داروهایی که باعث کاهش توجه و هوشیاری می شوند، مثل خواب آورها، پاربیتورات ها، آرام بخش ها، یا الکل
پیشگیری:
- همچنین حتی الامکان بیمار باید در تخت جابجا شود و تغییر وضعیت دهد.
- اشیای کوچکی که احتمال دارد بچه های کوچک آنها را استنشاق کنند از دسترسی آنها دور نگه دارید.
- وادار کردن به سرفه و تنفس عمیق هر 2 الی 1 ساعت پس از عمل جراحی که حین آن از بیهوشی عمومی استفاده شده است.
- به هنگام بیماری ریوی، یا پس از عمل جراحی، مایعات باید بیشتر مصرف شوند، چه به صورت خوراکی و چه به صورت تزریقی، به این ترتیب ترشحات ریه رقیق تر و نرم تر خواهند شد.
عواقب مورد انتظار:
- آتلکتازی ندرتاً زندگی را به خطر می اندازد و معمولاً خود به خود برطرف می شود. در صورتی که آتلکتازی به علت ترشحات مخاطی غلیظ یا جسم خارجی ایجاد شده باشد، بیرون کشیدن آنها باعث رفع آن خواهد شد. اگر علت آتلکتازی یک تومور باشد، سرنوشت بیمار به ماهیت تومور بستگی دارد.
عوارض احتمالی:
- ذات الریه
- آبسه کوچک داخل ریه
- دائمی شدن جمع شدگی بافت ریه و تشکیل بافت جوشگاهی
تشخیص:
- به طور معمول پزشک آتلکتازی را با سوال در مورد علائم، بیماری های زمینه ای، سابقه پزشکی و انجام معاینه بدنی تشخیص می دهد. همچنین برای بررسی از نتایج حاصل از تصویربرداری اشعه ایکس (X-ray) از قفسه سینه یا سایر تصاویر آن مثل برش‌نگاری یا توموگرافی و یا سونوگرافی استفاده می کند. پزشک حتی می تواند برای تشخیص از برونکوسکوپی استفاده کند. این روش شامل ورود یک لوله کوچک به همراه دوربین و نور از طریق لوله های تنفسی، نایژه و نایژک ها برای بررسی داخل مجاری تنفسی ریه است.
درمان طب نوین:
- درمان های رایج آتلکتازی عبارتند از: داروهای استنشاقی، تمرینات تنفس و سرفه، دستگاه های کمک به تنفس، نشستن قائم (صاف)، ایستادن و حرکت کردن پس از جراحی، همچنین ممکن است به یک یا چند دلیل زیر عمل جراحی را توصیه کند:
- رفع انسداد
- خارج کردن مایعات
- سیگار را ترک کنید.
- اصلاح ساختار آناتومی
- خارج کردن توده یا توموز
- باز کردن بافت های افتاده (فروریخته)
- روش تخلیه ترشحات را فرا بگیرید و پس از ترخیص اجرا کنید.
- برونکوسکپی برای در آوردن جسم خارجی یا ترشحات مخاطی غلیظ
- حداکثر همکاری را در زمینه دستورات پس از عمل جراحی داشته باشید. وضعیت خود را در تخت مرتباً عوض کنید، و سعی کنید مرتباً سرفه نمایید و نفس عمیق بکشید. توجه داشته باشید که هنگام سرفه، یک بالش را محکم روی محل تخلیه فشار دهید.
داروها:
- داروهای ضد درد برای رفع درد خفیف
- از مصرف داروهای خواب آور پرهیز کنید. ممکن است آنها باعث عود آتلکتازی شوند.
- آنتی بیوتیک برای مبارزه با عفونت که به طور اجتناب ناپذیر همراه با آتلکتازی رخ خواهد داد.
فعالیت:
- به محض رو به بهبود گذاشتن علائم، فعالیت های عادی خود را از سر گیرید.
رژیم غذایی:
- هیچ رژیم غذایی خاصی توصیه نمی شود، اما حداقل 8 لیوان آب یا سایر مایعات در شبانه روز بنوشید تا ترشحات ریه رقیق و نرم شود.
نکته:
- تفاوت بین آتلکتازی و پنوموتوراکس (هواجنبی یا Pneumothorax یا ریه افتاده): ممکن است افراد آتلکتازی و پنوموتوراکس هر دو را با عنوان ریه افتاده و جمع شده معرفی کنند. با این حال اگرچه پنوموتوراکس منجر به ایجاد آتلکتازی می شود، اما هر کدام شرایط مختلفی دارند. پنوموتوراکس یا ریه فرو ریخته هنگامی رخ می دهد که هوا بین غشای داخلی و خارجی یا پلور ریه ها جمع شود. این باعث فشاری شده که منجر به فروپاشی ریه ها می شود.