آبسه دندان و لثه: عبارت است از دندان آبسه شده یک مجموعه از چرک است که در نتیجه‌ی عفونت باکتریایی می‌تواند در قسمت‌های مختلف دندان ایجاد شود و بعضی اوقات آبسه‌ی دندان نامیده می‌شود. دندان آبسه شده باعث درد متوسط تا شدید می‌شود که بعضی اوقات می‌تواند تا گوش یا گردن شما نیز گسترش پیدا کند. بدون درمان، دندان آبسه شده و درمان عفونت لثه‌ای که ایجاد شده، ممکن است به یک وضعیت جدی و تهدید کننده‌ی زندگی تبدیل شود.
انواع آبسه دندان:
- آبسه لثه: این آبسه روی لثه رخ می‌دهد.
- آبسه پری آپیکال: این آبسه در نوک ریشه‌ی دندان رخ می‌دهد.
- آبسه پریو دنتال: این آبسه روی لثه در کنار ریشه‌ی دندان رخ می‌دهد. همچنین ممکن است به بافت و استخوان اطراف آن گسترش یابد.
علائم:
- ورم شديد در داخل يا خارج دهان در محل لثه در اطراف يک يا چند دندان يا بر روي صورت. اين ورم ممکن است همراه با درد يا بالا رفتن دماي بدن باشد و يا بدون اين علائم باشد.
- درد شديد يکي از دندان‌ها به طوري که شما نتوانيد دندان‌هاي ديگر را روي آن فشار دهيد. همچنين ممکن است احساس کنيد که اين دندان شما کمي بالا آمده است يا کمي لق شده است.
- درد سنگين در يک طرف دهان يا در يک يا چند تا از دندان‌ها که غذا خوردن را براي شما مشکل مي‌کند و در هنگام شب مي‌تواند خيلي شديدتر باشد، به طوري که از شدت درد از خواب بيدار مي‌شويد.
- احساس درد طولاني، شديد و تير کشيدن يک طرف صورت که ممکن است به چشم‌ها، شقيقه يا اطراف گردن هم کشيده شود. حتي ممکن است شما نتوانيد تشخيص دهيد که کدام دندان يا کدام نقطه از دهان شما منشأ اين درد شديد است.
- پيدايش ورم يا يک برآمدگي بسيار کوچک بر روي لثه در قسمت بالا يا زير دندان که ممکن است دردناک يا بدون درد باشد. همچنين ممکن است يک مزه خاص و غير طبيعي در دهان خود احساس کنيد.
- شايع‌ترين علائم آبسه دندان، درد شديد و مداوم دندان است که منجر به احساس درد تپنده و شديد در هنگام گاز گرفتن و تماس دندان‌ها با هم و تير کشيدن ناحيه دهان و دندان مي‌شود. ساير علائم آن عبارت است از:
- تب
- لق شدن دندان
- قرمز شدن و ورم لثه‌ها
- بوي نامطبوع دهان و نفس
- احساس مزه تلخي در دهان
- ورم در ناحيه فک بالا يا پايين
- غده‌هاي ورم کرده در ناحيه گردن
- احساس درد در هنگام جويدن غذا
- ايجاد زخم باز و داراي ترشح بر روي کنار لثه
- ناراحتي عمومي، عدم آسودگي و احساس بيمار بودن
- حساس شدن دندان‌ها نسبت به گرما و سرما (غالباً نسبت به گرما حساس مي‌شود و هنگام سرد شدن، درد آن کمي تسکين پيدا مي‌کند)
- اگر ريشه دندان به خاطر عفونت از بين برود، ممکن است درد دندان متوقف شود. اما اين به معني بهبود يافتن عفونت نيست، بلکه عفونت همچنان به صورت فعال وجود دارد و به بافت‌هاي اطراف سرايت مي‌کند و آن‌ها را از بين مي‌برد. بنابراين اگر هر يک از علائم فوق را مشاهده گرديد، حتي اگر درد دندان شما ساکت شد، حتماً به دندانپزشک مراجعه کنيد.
- گسترش عفونت دندان در سایر نقاط بدن به ندرت رخ می‌دهد. اما اگر این اتفاق بیفتد، عواقب آن می‌تواند شدید باشد. علائم زیر می‌توانند نشان دهنده‌ی عفونت دندان در قسمت دیگری از بدن باشند. شخصی که به عفونت دندان مبتلا شده و هریک از این علائم را دارد باید فورأ به پزشک مراجعه کند:
- تب
- گیجی
- استفراغ
- حالت تهوع
- سردرد شدید
- مشکل تنفسی
- افتادگی پلک‌ها
- درد زبان و دهان
- ورم صورت، گردن و گونه‌ها
- دو بینی یا از دست دادن بینایی
- احساس خارش یا سوزش روی پوست
علت:
- آبسه‌ی لثه: یک جسم خارجی مثل پوسته‌ی ذرت بو داده یا برس مسواک در لثه‌ی شما گیر کند.
- آبسه‌ی پریو دنتال: بیماری لثه معمولاً باعث این نوع آبسه می‌شود، اما همچنین می‌تواند نتیجه ی آسیب دیدگی باشد.
- آبسه‌ی پری آپیکال: باکتری‌ها معمولاً از طریق یک حفره درون دندان‌های شما وارد می‌شوند. پالپ به قسمت نرم و داخلی دندان شما اشاره دارد و از اعصاب، بافت همبند و رگ‌های خونی تشکیل شده است.
- آبسه دندان هنگامي ايجاد مي‌شود که باکتري‌ها به مغز دندان (پالپ) حمله مي‌کنند. مغز دندان داخلي‌ترين لايه دندان است که از يک بافت نرم حاوي رگ‌هاي خوني، عصب‌ها و بافت همبند تشکيل شده است. باکتري‌ها از راه پوسيدگي‌ها يا شکستگي و ترک‌هاي موجود بر روي دندان به داخل آن وارد شده و خود را به ريشه دندان مي‌رسانند. عفونت باکتريايي باعث بروز تورم و التهاب در محل دهان و دندان مي‌شود. چرک حاصل از عفونت از طريق فضاي تنگي که التهاب در داخل آن تشکيل مي‌شود، به داخل يک کيسه (آبسه) در نوک ريشه دندان رانده مي‌شود و با تجمع اين چرک، آبسه ايجاد مي‌شود. به عبارت دیگر ورود باکتری‌ها به دندان یا لثه‌ی شما منجر به آبسه‌ی دندان می‌شود. با این حال، نحوه‌ی این اتفاق بستگی به نوع آبسه دارد:
عوامل افزایش دهنده خطر:
- رژيم غذايي داراي قند فراوان: مصرف زياد غذاهاي حاوي قند مانند نوشابه‌‌هاي قنددار و شيريني مي‌تواند موجب پوسيدگي دندان و به دنبال آن بروز آبسه دندان شود.
- ابتلا به بيماري‌هاي مرتبط: ابتلا به بيماري‌هايي که باعث ضعيف شدن سيستم ايمني بدن شما مي‌شود، مانند ديابت يا بيماري‌هاي سيستم خود ايمني، مي‌تواند خطر بروز عفونت دندان و آبسه دندان را نيز افزايش دهد.
- عدم رعايت بهداشت دندان‌ها: رعايت نکردن بهداشت لثه و دندان‌ها مثلاً مسواک نزدن و نکشيدن نخ دندان حداقل دو بار در روز مي‌تواند خطر بروز پوسيدگي دندان، بيماري‌هاي لثه، آبسه دندان و ساير بيماري‌هاي دهان و دندان را در شما افزايش دهد.
پیشگیری:
- مصرف غذاها و نوشیدنی قنددار را محدود کنید.
- حداقل یک بار در روز از مسواک‌های بین دندانی یا نخ دندان استفاده کنید.
- روزانه دو بار با نمک مسواک بزنید و از خمیر دندان حاوی فلوراید استفاده کنید.
- از شستشوی دهان یا نوشیدن هر چیزی بلافاصله پس از مسواک زدن خودداری کنید.
- به طور مرتب به دندانپزشک مراجعه کنید. اگر عفونت دندان رخ دهد، فوراً باید به دندانپزشک یا پزشک خود مراجعه کنید.
عوارض احتمالی:
- عفونت سینوسی
- از دست دادن دندان
- آبسه مغزی و یا مرگ بافت اطراف آبسه یا قانقاریا
- استئومیلیت (عفونت استخوان زیرین)سلولیت (عفونت پوست و بافت‌های زیرجلدی)
- آنژین لودویگ (که زمانی رخ می‌دهد که سلولیت به بافت‌های زیر زبان، فک پایین و زیر چانه گسترش یابد).
- سپسیس (باکتری ناشی از آبسه دندان در صورت عدم درمان می‌تواند به جریان خون شما سرایت کرده و باعث سپسیسیا سپتی سمی یا به اصطلاح گند خونی شود که یک عفونت تهدید کننده زندگی است)
تشخیص:
- انجام معاینات بالینی و گرفتن شرح حال از بیمار
درمان طب نوین:
- نوع درمانی که فرد برای عفونت دندان دریافت می‌کند به عوامل مختلفی بستگی دارد از جمله: محل اولیه‌ی آبسه، میزان شیوع عفونت، میزان واکنش سیستم ایمنی بدن به عفونت
درمان‌های احتمالی برای عفونت دندان شامل موارد زیر هستند. درمان کانال ریشه
درمان ریشه کانال (RCT) ممکن است برای درمان آبسه در اعماق دندان لازم باشد. این روش شامل سوراخ کردن دندان برای از بین بردن چرک انباشته شده و باکتری های موجود در ریشه است. سپس دندانپزشک این مکان را با ماده‌ای مانند لاستیک بنام گوتا پرکا پر می‌کند. پس از بهبودی دندان، آن را با تاج یا پر کردن (فیلینگ) دائمی ترمیم می‌کنند تا از عفونت‌های بعدی جلوگیری کند. - آپیکواکتومی: بعضی اوقات،RCT برای خلاص شدن از عفونت دندان کافی نیست. در چنین مواردی، دندانپزشک ممکن است روشی بنام آپیکواکتومی یا برداشتن انتهای ریشه را توصیه کند. این روش شامل باز کردن لثه‌ها برای از بین بردن انتهای ریشه‌ی دندان به همراه هر نوع بافت آلوده‌ای است.
- تجویز آنتی‌بیوتیک‌ها: همچنین ممکن است یک دندانپزشک برای کاهش عفونت و جلوگیری از شیوع آن آنتی‌بیوتیک تجویز کند. اگر عفونت قبلاً شیوع پیدا کرده باشد، ممکن است فرد نیاز به ادامه‌ی دوره درمان آنتی بیوتیکی خود داشته باشد. از طرف دیگر، ممکن است نیاز به تغییر نوع دیگری از آنتی‌بیوتیک‌ها باشد. اگر عفونت شدید باشد، ممکن است فرد نیاز داشته باشد که در بیمارستان بماند و از طریق قطره‌ی داخل وریدی آنتی‌بیوتیک دریافت کند. آنتی‌بیوتیک‌هایی چون آموکسی‌سیلین، مترونیدازول و پنی‌سیلین معمولاً اولین انتخاب برای درمان عفونت دندان است. اگر عفونت دندان شما جدی‌تر باشد، دندانپزشک ممکن است ترکیبی از آموکسی‌سیلین و داروی دیگری به نام کلاولانات (کوآموکسی کلاو) را برای شما تجویز کند. به منظور کاهش درد، استامینوفن یا بروفن نیز تجویز می‌شود. معمولاًمشکل اکثر افراد پس از حدود ۴۸ ساعت از مصرف آنتی‌بیوتیک تسکین می‌یابد و معمولاً در عرض سه تا پنج روز از شروع مصرف آنتی‌بیوتیک بهبود قابل‌توجهی نشان می‌دهد.
- زه کشی: در موارد خاص، ممکن است لازم باشد چرک مستقیماً از محل عفونت تخلیه شود.
برای مثال، زهکشی ممکن است لازم باشد تا چرک از آبسه پارافارنژال در قسمت پشت دهان خارج شود. - درمان سپسیس: سپسیس یک وضعیت پزشکی جدی است و زمانی رخ می‌دهد که سیستم ایمنی بدن به شدت به یک عفونت در خون واکنش نشان می‌دهد. سپسیس بدون درمان می‌تواند منجر به شوک سپتیک شود. با شوک سپتیک، فشارخون فرد به طرز خطرناکی پایین می‌آید که می‌تواند منجر به نارسایی اندام و حتی مرگ شود. افرادی که به بیماری سپسیس مبتلا هستند، نیاز به معالجه از بخش مراقبت‌های ویژه دارند. چنین درمانی معمولاً شامل آنتی بیوتیک‌ها و مایعات داخل وریدی است. سایر اقدامات درمانی نیز ممکن است برای حمایت از اعضای بدن و محدود کردن آسیب‌های ناشی از عفونت لازم باشند. چنین درمانی ممکن است شامل دیالیز یا جراحی باشد.
- درمان آبسه دندان با آنتی‌بیوتیک: اگر عفونت از محل آبسه به فک یا مناطق دیگری از بدن گسترش یابد، آنتی‌بیوتیک تجویز می‌شود. با این‌حال، آنتی‌بیوتیک‌ها آبسه را درمان نمی‌کنند.
- کشیدن دندان: اگر اندودنتیست نتواند راهی برای نجات دندان پیدا کند، به ناچار دندان را می‌کشد.
- درمان آبسه با عصب‌کشی دندان: عصب‌کشی بهترین راه برای حفظ دندان شما است. در این مورد، اندودنتیست به کمک مته، سوراخی در دندان مورد نظر شما ایجاد می‌کند و با این روش، آبسه را تخلیه و پالپ عفونی را از داخل دندان و کانال‌های ریشه‌ای آن، تمیز می‌کند. سپس ناحیه پالپ و فضاهای خالی را با ماده مخصوصی پر می‌کند. در گام بعدی، به کانال ریشه تمیز شده، شکل می‌دهد و اغلب بعد از مهروموم کردن دندان، آن را با روکش دندان ترمیم می‌کند. در این متد، دندان ترمیم شده، ظاهر و عملکردی همچون سایر دندان‌ها خواهد داشت.
- درمان فوری آبسه دندان با جراحی: ممکن است این روش توسط متخصص، برای تخلیه آبسه پریودنتال اتخاذ شود. به‌خاطر داشته باشید که اگر آبسه پاره شود، درد شما کاهش می‌یابد، اما همچنان لازم است که تحت نظر و درمان یک دندان پزشک یا متخصص ریشه دندان قرار بگیرید.
درمان طب سنتی:
- انداختن زالو روی موضع لثه.
- انداختن زالو روی موضع آبسه.
- حجامت روی کبد با بادکش آرام.
- مسواک کردن با خمیر دندانی از ترکیب 5 واحد عسل + 2 واحد نمک دریا
- پودر هلیله سیاه را به مدت 3 ساعت در پای لثه نگه دارید و بعد عفونت سر باز می کند.
- برای تسکین فوری التهاب و خون ریزی با آب نمک غرغره کنید و یا ضماد زنجبیل و نمک را بر روی لثه قرار دهید.
- غرغره کردن با آب لیموی تازه و آب ولرم روزی 2 بار علاوه بر از بین بردن بوی بد دهان، شدت ورم را نیز کاهش می دهد.
- برای درمان سریع آبسه دندان روزی سه حبه سیر را به اندازه ماش خرد کرده و هر حبه را همراه با یک لیوان آب یا آب عسل میل کنند.
- یک تکه از پوست انار را بصورت یک سکه کوچک قیچى کنید بعد سفیدى و پیه روى آن را بتراشید، سپس یک ساعت روى آبسه دندان بگذارید تا سرباز کند.
- عصاره گل رز را با آب تازه لیموترش مخلوط کنید و برای چند دقیقه این مخلوط را در دهان نگه دارید و سپس دور بریزید. این عمل را حداقل روزی 3 بار تکرار کنید.
- شستشوی دهان با آب نمک نیم گرم نیز ممکن است به تسکین درد و ترکیدن پیله دندان کمک کند. اگر پیله دندان بترکد بایستی برای خارج کردن عفونت، دهان را با آب نمک گرم زیاد بشویید.
- کشمش کولیان 5 گرم + تخم کاوشه 15 گرم + گل پنیرک 5 گرم + تخم شنبلیله 15 گرم + آرد باقالا 10 گرم + گل ختمی 10 گرم، همه را نرم بکوبید و با شیر خمیر نمایید و به محل تورم ضماد کنید. (بسیار مجرب)
- کشیدن دندان: دندان در صورتی باید کشیده شود که: پوسیدگی یا عفونت دندان به قدری شدید است که نمی‌توان آن را از طریق پُر کردن یا عصب‌کشی درمان کرد، شکستگی یا ترک خوردگی دندان به صورتی است که نمی‌توان آن را ترمیم کرد، عفونت یا تخریب بافت (استخوان) بین دندان و لثه خیلی شدید باشد، اگر دندان کشیده شود، به جای آن یکی از این موارد گذاشته می‌شود: بریج، ایمپلنت، دندان مصنوعی.
- برای درمان این بیماری روشی بسیار ساده و مجرب وجود دارد که اعجاز می کند و با به کار بردن آن در عرض سه روز می توانید از شر این بیماری خلاص شوید، برای اینکار به مواد زیر نیاز دارید: (یک حبه سیر رنده شده + یک عدد لیمو ترش شیرازی (خارک) یا دو عدد لیمو ترش بزرگ معمولی + یک قاشق غذا خوری عسل طبیعی + یک لیوان آب + چند تکه یخ قالبی) آب لیمو ترش را گرفته، همراه عسل و سیر در آب مخلوط کنید و با یخ، آن را خنک کرده و بخورید. از این ترکیب باید بمدت 72 ساعت بجای آب و غذا استفاده کنید و چیز دیگری نخورید و تا 72 ساعت استراحت مطلق نمایید.
- برداشتن آبسه از طریق کانال ریشه: اگر آبسه به خاطر پوسیدگی دندان یا شکستگی و ترک خوردگی دندان باشد: دندان و بافت‌های اطراف آن بی‌حس شده و یک سوراخ از بالای دندان به قسمت داخل آن ایجاد می‌شود. چرک و بافت‌های مرده از قسمت مرکز دندان خارج می‌شود. قسمت داخل دندان و کانال‌های ریشه آن به طور کامل تمیز شده و با یک ماده دائمی پُر می‌شود. یک روکش بر روی دندان پُر شده قرار داده می‌شود تا آن را محافظت کند. اگر آبسه دندان به خاطر بروز عفونت در ناحیه بین دندان و لثه باشد: آبسه خارج شده و جای آن به طور کامل تمیز می‌شود. سطح ریشه دندان تمیز و نرم می‌شود. در اغلب موارد یک جراحی یا شکل دهی مجدد لثه انجام می‌گیرد تا از بروز مجدد عفونت جلوگیری شود.
درمان پیله عفونی لثه:
- چند عدد زالو از خارج به اطراف لثه و زیر چانه ها بیندازید.
- پوست انار خشک و ساییده شده را روی آن بریزید و نگه دارید.
- نخ قند را با چند عدد باقلا بکوبید و روی پیله لثه قرار دهید تا سر باز کند.
- بیخ هلیمون را نرم بکوبید و پای پیله دندان بریزید و بخوابید تا سر باز کند.
- مقداری سریش را روی لثه بگذارید تا سفت و باعث سر باز کردن پیله شود.
- کمی سریش را پای دندان و روی پیله دندان بریزید و بخوابید تا سر باز کند.
- سیب زمینی پخته شده را تا گرم است له کنید و روی پیله قرار دهید تا سر باز کند.
- ریشه درخت توت را چاک بزنید، آبی که از آن خارج می شود را روی پیله لثه بمالید.
- آب اکسیژنه را به مقدار ۱۰ گرم با ۲۵ گرم آب مقطر مخلوط و در دهان غرغره کنید.
- مقداری نشاسته، کتیرای ساییده شده و سریش را مخلوط و روی آن بگذارید و بخوابید تا سر باز کند.
- لپه باقلا، نخ قند، سریش و کتیرا را به مقدار مساوی نرم ساییده و روی لثه قرار دهید و بخوابید تا سر باز کند.
- چند عدد ساقه ریواس را ۲ دقیقه بجوشانید بعد بکوبید و روزی ۳ مرتبه هر بار مدتی آن را روی لثه قرار دهید.
- نصف یک انجیر را در کمی شیر بپزید و آن انجیر پخته شده در شیر را حدود یک ساعت روی پیله لثه نگه دارید.
- زردچوبه و انیسون ساییده شده را از هر کدام ۵ گرم در نیم لیتر سرکه انگور خیس کنید و آن را روی لثه نگه دارید.
- انگم درخت را نرم بسایید و با ماست گاو، خمیر و گرم کنید و پای پیله دندان قرار دهید و بخوابید تا سر باز کند.
- پیه داخل پوست انار تازه را بتراشید و پوست نازک و قرمز رنگ آن را از طرف داخل آن روی پیله قرار دهید تا سرباز کند.
- برای سرباز کردن پیله عفونی لثه می توانید قدری کتیرا سفيد مفتولی را روی پیله عفونی قرار دهید و بخوابید تا سر باز کند.
- مقداری نشاسته را بپزید و گرما گرم مقدار کمی از آن را در دهان نگه دارید و این عمل را مکرر انجام دهید تا پیله سر باز کند.
- پنجاه گرم برگ ازگیل را در یک لیتر آب ۱۵ دقیقه بجوشانید و پس از خنک شدن آب آن را چند مرتبه در طول روز در دهان بگیرید.
- گل خطمی، بیخ هلیمون، کوکنار و نشاسته را مخلوط کرده، بجوشانید و پای پیله دندان نگه دارید و چندین بار تکرار کنید تا سر باز کند.
- پیله یا آبسه و عفونت لثه ها در اثر کثیفی خون و غلبه صفرا ایجاد می گردد که باید برای رفع آن اول خون را تصفیه کنید تا فروکش کند.
- براکس (برات دو سود، تنه کار) را به مقدار ۳ گرم با ۲ گرم اسیدبوریک در نصف لیوان آب جوش مخلوط و چندین مرتبه در دهان غرغره کنید.
- گل خطمی، ریشه خطمی، گل بابونه و شاه تره را مخلوط بجوشانید، بعد آب آن را صاف کرده و در هر ۱۰۰ گرم آب آن ۳ گرم اسیدبوریک را مخلوط و پای دندان نگهدارید و غرغره کنید تا پیله سر باز کند.
- اگر به پیله چرکی لثه مبتلا شدید باید برای علاج آن شتاب کنید و فوراً آن را درمان کنید؛ چون برخلاف سایر امراض اگر برای درمان آن کوتاهی کنید و زود به درمان نپردازید ممکن است کیسه عفونی آن منفجر شود (بترکد) و بدون آنکه خودتان متوجه شوید، آن را بخورید و به مشکل دیگری دچار شوید.
- عفونت زیر دندان ها (عفونت لثه) اگر با خون مخلوط شود بدن انسان مانند اشخاص کهیردار دچار دانه های قرمز ریز در تمامی اعضاء بدن خواهد شد و گاهی لابه لای انگشتان شبیه اشخاص مبتلا به گال خارش شدید ایجاد می کند. گاهی این بیماری در اثر عفونت لثه ها توأم با تب و سرگیجه خواهد بود. پس با این توصیف هرچه سریع تر به پزشک مراجعه و به درمان آن بپردازید.
- اگر آبسه درمان نشود ممکن است عفونت از دندان به سطح لثه کانال زده و یک تورم دردناک که پیله دندان نامیده می شود، شکل گیرد. اگر پیله دندان بترکد، عفونت در داخل دهان آزاد شده و درد را کاهش می دهد. در برخی موارد ممکن است کانال ایجاد شده باقی بماند و منجر به آبسه مزمن شود که به صورت دورهای تخلیه چرک دارد. اگر عفونت به بافت های احاطه کننده گسترش یابد، ممکن است صورت، متورم و دردناک شود و ممکن است تب نیز ایجاد شود. اگر به آبسه دندان مشکوک شدید بایستی تا حد ممکن هرچه سریع تر با دندان پزشک مشورت کنید.
جهت سر باز کردن آبسه دهان یا لثه:
- برای سر باز کردن آبسه دهان یا لثه باید ۵۰ گرم برگ ازگیل را در یک لیتر آب سرد ۱۵ دقیقه بجوشانید، بعد به مدت ۱۰ دقیقه هم آن را دم کنید، سپس آب آن را صاف کرده و در طول روز چند مرتبه در دهان غرغره کنید.
داروها:
- آموکسی سیلین
- کوآموکسی کلاو
فعالیت:
- تا زمان بهبودی کامل از انجام هرگونه فعالیت بدنی شدید پرهیز کنید.
رژیم غذایی:
- از مصرف فرآورده های کارخانه ای، لبنیات و غذاهای گرم و سرد و سرخ کردنی بدون مصلح غذایی پرهیز کنید.
- خوردنی های مفید: خوراک نخود فرنگی با کدو، خوراک نخود فرنگی با رب انار، خوراک نخود فرنگی و ذرت، خوراک باقلا، خوراک عدس و اسفناج، خوراک عدسی با کشمش، خوراک عدسی ساده، خوراک عدسی با قارچ، خوراک عدسی با صیفی جات، خوراک کدو خورشتی با سویا، خوراک کدو خورشتی با قارچ، خوراک کدو خورشتی با کرفس، خوراک کدو بادمجان، خوراک کدو حلوایی، خوراک قارچ و لوبیا سبز، خوراک قارچ و سیب زمینی، تاس کباب قارچ و سویا، خوراک کلم برگ با عدس، خوراک گل کلم، خوراک کلم بروکلی، خوراک لوبیا سبز ۱، خوراک لوبیا سبز ۲، یتیمچه، بورانی گوجه بادمجان، خوراک لوبیا سفید با جعفری، خوراک لوبیا سفید با قارچ، خوراک سویا و عدس، خوراک لوبیا با قارچ، خوراک لوبیا لعاب دار، لوبیا با سویا، خوراک لوبیا ساده، خوراک بامیه با سویا، خوراک تند بامیه، خوراک نخود با قارچ، خوراک نخود با کدو بادمجان، خوراک بورانی، خوراک کشمشی، خوراک لوبیا قرمز، خوراک لوبیا چشم بلبلی، خوراک مخلوط، آش گندم با سویا، آش باقلا، آش ماش، آش لپه ۱، آش لپه ۲، آش کدو حلوایی، آش کدو خورشتی، آش صیفی، آش غلات، آش خرفه ۱، آش خرفه ۲، آش زردآلو، آش سماق، آش عدس ۱، آش عدس ۲، آش جو با حبوبات ۱، آش گل کلم ۱، آش کلم قمری با گندم، آش کلم بروکلی ۱، آش کلم بروکلی ۲، آش شلغم ۱، آش انار، آش اسفناج ۱، آش اسفناج ۲، آش برگ چغندر، آش حبوبات ۲، آش گوجه سبز، آش گوجه فرنگی ۱، آش گوجه فرنگی ۲، آش مرزه، آش شولی ۱، آش شولی ۲، آش رب، آش زرشک، حلیم حبوبات و غلات، ساطری پلو، شوید باقالی پلو، دم پخت گوجه ۲، سبزی پلو، ماش پلو، پلو مخلوط، قیمه پلو، کلم قمری پلو، کلم پلو، دمی شیرازی، عدس پلو ساده، عدس پلو با کدو حلوایی، عدس پلو با قارچ، لوبیا قرمز پلو، لوبیا سبز پلو ۱، لوبیا سبز پلو ۲، لوبیا سبز پلو ۳، نخود فرنگی پلو ۱، نخود فرنگی پلو ۲، پلوی آلو اسفناج، انار پلو، گشنیز پلو با سویا، بادمجان پلو ۱، بلغور پلو، خورش آلو اسفناج، خورش به، خورش آلو و قیسی، خورش تره سویا، خورش قیمه بادمجان، خورش قیمه آلو، خورش کدو بادمجان، خورش شوید باقالی، خورش بامیه با سویا ۱، خورش بامیه با دال عدس، خورش بامیه با قارچ، خورش دال عدس با قارچ، خورش دال عدس با تمر هندی، خورش قارچ و آلو، خورش قارچ و لوبیا سفید، خورش کدو حلوایی، خورش کدو خورشتی، خورش کلم بروکلی با سویا، خورش کلم بروکلی با قارچ، خورشت قیمه قارچ، خورش قیمه بادمجان، سوپ صیفی جات ۲، سوپ کدو خورشتی، سوپ کدو حلوایی، سوپ جو ۱، سوپ دال عدس، سوپ اسفناج، سوپ لوبیا سبز، سوپ قارچ ۱، سوپ قارچ ۲، سوپ بامیه، سوپ کلم قمری، سوپ کلم بروکلی ۱، سوپ کلم بروکلی ۲، سوپ گل کلم، سوپ کلم برگ، سوپ گشنیز، سوپ بلغور و کرفس، سوپ شهد نما، سوپ زرشک با جعفری، سوپ کاهو سبز، سوپ جو و اسفناج، کتلت اسفناج، کتلت ذرت، کتلت سیب زمینی و حبوبات، برگر کدو خورشتی، پن کیک سیب زمینی، دلمه فلفل دلمه ای، دلمه کدو خورشتی، دلمه سیب زمینی، کماچ مخلوط، سس گوجه فرنگی ۱، سس معطر، سمنو با گندم و جو، سمنو با رب انار.
نکته:
- شیرینی خمیر دندان های امروزی یکی از علت های اصلی پوسیدگی دندان است.