شناخت دارو: عبارت است از بتامتازون از گروه داروهای کورتیکو استروئیدی (کورتون) است که برای درمان اختلالات آلرژیک، اختلالات رماتیسمی و رفع بیماری های التهابی چشم مورد استفاده قرار می گیرد. همچنین بتامتازون براي درمان جايگزيني در نارسايي غده فوق كليوي استفاده مي شود. اين دارو همچنين در درمان علامتي اختلالات التهابي و آلرژيك در جهت سركوب كردن سيستم ايمني، هيپرپلازي مادرزادي غده فوق كليوي و تحريك بلوغ ريوي جنين در زايمان هاي زودرس و ادم مغزي نيز مؤثر است.
دسته دارویی:
- کورتیکواستروئیدها
فارماکولوژی و مکانیسم اثر دارو:
- اين دارو با عبور از غشاء سلولي به گيرنده هاي خود در سيتوپلاسم متصل شده و كمپلكس دارو گيرنده وارد هسته سلولي مي شود. اين كمپلكس با اتصال به نواحي خاصي از DNA موجب تحريك روند رونويسي mRNA و به دنبال آن ساخت آنزيم هايي مي گردد كه در نهايت مسئول اثرات سيستميك كورتيكواستروئيدها مي باشند. اين دارو با جلوگيري از تجمع سلول هاي التهابي در ناحيه التهاب، مهار فاگوسيتوز و آزاد شدن آنزيم هاي مسئول در التهاب و مهار ساخت و آزاد شدن واسطه هاي شيميايي التهاب اثرات ضدالتهابي خود را اعمال مي كند.
- بتامتازون سريعاً و به خوبي از دستگاه گوارش جذب مي شود. شكل تزريقي آن نيز از عضله به خوبي جذب مي شود. به طور عمده در كبد و مقاديري نيز در كليه و بافت ها به متابوليت هاي غير فعال تبديل مي شود.
اشکال دارو:
- اشکال مختلف این دارو در دوزهای مختلف عرضه می‌شوند. پزشک باتوجه به سن بیمار و نوع بیماری مقدار دوز دارو را تعیین می‌کند. این دارو در دوزهای زیر موجود است:
- قرص بتامتازون 5/0 میلی‌گرم
- آمپول بتامتازون ۴ میلی‌گرم ۱ میلی‌لیتر
- پماد بتامتازون ۰.۱ در صد
- قطره چشمی بتامتازون ۰.۱ در صد
مقدار مصرف صحیح:
- بستگی به شرایط و نیاز بیمار دارد.
- نحوه مصرف پماد بتامتازون: پماد بتامتازون معمولاً یک یا دو بار در روز مصرف می‌شود. حتماً پیش از مصرف به دستورالعمل روی بسته پماد توجه کنید. از این پماد فقط باید در قسمتی که بیماری پوستی دارید، استفاده کنید. آن را روی نواحی دیگر پوست بدن و صورت نمالید. معمولاً پس از ۲ هفته استفاده مداوم از پماد بتامتازون بیماری پوستی بهبود پیدا می‌کند. پماد یا کرم بتامتازون را طوری روی پوست بمالید که یک لایه نازک روی ناحیه آسیب دیده ایجاد کند. اگر می‌خواهید از این پماد در ناحیه پوشک کودک استفاده کنید، پس از مالیدن پماد از پوشک تنگ یا شلوارک استفاده نکنید. این کار عوارض جانبی دارو را افزایش می‌دهد.
- نحوه تزریق آمپول بتامتازون: آمپول بتامتازون به صورت داخل وریدی تزریق می‌شود. باتوجه به پاسخ بیمار و نوع بیماری ممکن است پزشک از ۴ تا ۲۰ میلی‌گرم (۱ تا ۵ میلی‌لیتر) از آمپول را در هر نوبت تجویز کند. در ۲۴ ساعت باید ۳ یا ۴ بار تزریق این مقدار دوز تکرار شود. مقدار دوز دارو در کودکان و نوزادان باید کمتر شود. معمولاً برای کودکان تا ۱ سال ۱ میلی‌گرم به صورت داخل وریدی تجویز می‌شود. برای کودکان ۱ تا ۵ سال ۲ میلی‌گرم و کودکان ۶ تا ۱۲ سال ۴ میلی‌گرم دارو را می‌توان تزریق کرد.
- نحوه مصرف قرص بتامتازون: این قرص محلول در آب بوده و بهتر است آن را در آب حل کنید. اما اگر می‌خواهید آن را کامل ببلعید، هیچ مشکلی ندارد. پزشک باید کمترین دوز موثر را تجویز کند. در صورتی که نیاز به کاهش دوز باشد، باید به مرور انجام شود. در زمان تشدید بیماری به طور موقت دوز دارو افزایش پیدا می‌کند. برای درمان کوتاه مدت باید در روز ۴ تا ۶ عدد قرص بتامتازون 5/0 مصرف شود. سپس باید هر ۲ تا ۵ روز دوز دارو را کاهش داد. برای کودکان باید دوز دارو باتوجه به وزن تعیین شود.
- نحوه مصرف قطره چشمی بتامتازون: برای استفاده از قطره چشم بتامتازون باید ابتدا دست‌های خود را بشویید و سپس با عقب بردن سر و کشیدن پلک پایین به سمت پایین قطره را داخل چشم بریزید. یک یا دو دقیقه چشم خود را ببندید. پماد چشمی بتامتازون نیز باید به همین صورت استفاده شود. بعد از اینکه نوار باریکی از پماد را داخل چشم زدید، چند بار پلک زده تا کاملاً روی چشم آغشته شود. معمولاً در دو روز اول پزشک پیشنهاد می‌کند، هر یک یا دو ساعت یک بار از پماد یا قطره چشم استفاده کنید. اگر پزشک برای درمان التهاب چشم هم قطره و هم پماد چشمی تجویز کرده است، باید در طول روز از قطره استفاده کرده و شب قبل از خواب از پماد آن استفاده کنید. معمولاً این دارو برای بیشتر از یک هفته تجویز نمی‌شود.
اثر دارو:
- 12 الی 48 ساعت پس از مصرف ظاهر می شود.
قبل از مصرف دارو:
- مواردی مثل مشکلات قلبی و فشارخون بالا، دیابت، گلوکوم (آب سیاه)، اختلالات گوارشی و یا عفونت را با پزشک خود درمیان بگذارید.
عوارض جانبی دارو:
- سوء هاضمه یکی از شایع ترین عوارض این دارو است، همچنین سردرد، بزرگ شدن غیر عادی چشم و تاری دید از عوارض دیگر مصرف این دارو می باشد.
- مصرف طولانی مدت این دارو در نوع خوراکی ممکن است موجب بروز زخم معده، پوکی استخوان و تأخیر در رشد اطفال شود.
تداخلات دارویی:
- اسید استیک سالیسیلیک (آسپرین)، متوپرولول تارتارات، سیمبیکورت (فورموترول)، دیفن هیدرامین، روزوواستاتین، دولوکستین، روغن ماهی، فلوناز، اسومپرازول، استامینوفن، لووتیروکسین، ویتامین B12، ویتامین C، زاناکس (آلپرازولام)، ویتامین D3، سیتریزین.
موارد منع مصرف:
- تزريق داخل مفصلي اين دارو در مواردي مثل: جراحي ترميمي مفاصل، اختلالات انعقادي خون، شكستگي داخل مفصلي، عفونت اطراف مفصل يا سابقه ابتلاء به آن، پوكي استخوان اطراف مفصل به دلايلي غير از آرتريت و مفصل ناپايدار نبايد مصرف شود.
- اين دارو براي پيشگيري از سندرم زجر تنفسي نوزادان و در صورت وجود آمنيونيت، عفونت يا تب، عفونت باهرپس، عدم كفايت جفت و پارگي زودرس غشاء نيز نبايد مصرف شود.
- آب مروارید، سندروم کوشینگ (اختلال غده فوق‌کلیوی)، دیابت، گلوکوم، هایپرگلیسمی (قند خون بالا)، فشارخون داخل جمجمه‌ای، عفونت پوستی نزدیک به ناحیه تحت درمان، زخم‌های بزرگ یا آسیب شدید پوستی، نارسایی کبد، درماتیت پریوریال، روزاسه.
شرایط نگهداری:
- بتامتازون باید در دمای اتاق نگهداری شود و باید از یخ زدگی محافظت گردد.
نکات مهم:
- نحوه قطع مصرف بتامتازون: معمولاً پزشک توصیه می‌کند که این دارو را به طور ناگهانی قطع نکنید. اگر بیش از سه هفته از این دارو استفاده کرده باشید و بخواهید یک باره آن را قطع کنید، عوارضی در بدن شما ظاهر می‌شود. یکی از پیشنهاد‌ها کم‌کردن ۰.۳ تا ۰.۶ میلی‌گرم از بتامتازون هر ۳ تا ۷ روز است. برخی پزشکان نیز توصیه می‌کنند هر یک تا دو هفته بیشتر از ۰.۳ میلی‌گرم دارو را کاهش ندهید.
- آمپول بتامتازون در بارداری: اگر بارداری هستید یا قصد بارداری دارید، حتماً به پزشک خود اطلاع دهید تا در صورت نیاز داروی دیگری را جایگزین کند. طبق تحقیقاتی که روی حیوانات باردار انجام شده است، داروهای استروئیدی به ویژه بتامتازون باعث افزایش کام شکاف دار در جنین این حیوانات شده است. در مورد جنین انسان تحقیقاتی صورت نگرفته است. اما بهتر است در دوره بارداری از این دارو استفاده نکنید.
- داروی بتامتازون در ایام شیردهی: مصرف این دارو به هر شکلی در دوران شیردهی می‌تواند عوارضی در پی داشته باشد. این دارو از شیر مادر به نوزاد منتقل شده و رشد او را کند می‌کند. همچنین بتامتازون باعث کاهش شیر مادر می‌شود.
- آمپول بتامتازون برای کودکان: بتامتازون ممکن است در کودکان عوارض جدی ایجاد کند. به همین دلیل تا جای ممکن از آمپول بتامتازون برای کودکان زیر یک سال استفاده نمی‌شود. در صورت نیاز برای کودکان زیر یک سال یک میلی‌گرم بتامتازون داخل وریدی تجویز می‌شود. در کودکان ۱ تا ۵ سال می‌تواند به ۲ میلی‌گرم برسد.
- مصرف بیش از حد بتامتازون: اگر از بتامتازون موضعی بیش از حد استفاده شود، می‌تواند باعث نازک شدن پوست، کبودی، تغییر در چربی بدن، افزایش آکنه و مشکلات قاعدگی شود. اگر قرص یا آمپول بتامتازون بیش از حد مصرف شوند، می‌توانند عوارض جدی ایجاد کنند. در این شرایط باید سریعاً با اورژانس تماس گرفت. مصرف بیش از حد آنها علائم زیر را ایجاد می‌کند. تغییر وضعیت روانی، سوزش یا خارش پوست، تشنج، ناشنوایی، افسردگی، خشکی پوست، اختلالات ریتم قلب، فشارخون بالا.