اقدامات لازم پس از تولد نوزاد: عبارت است از بیمارستان از زمان به دنیا آمدن نوزاد تا زمانی که او را به خانه می‌برید، اقداماتی را انجام خواهد داد تا میزان سلامت نوزاد را بسنجد و او را از بیماری‌های احتمالی محافظت کند. این اقدامات از لحظۀ پس از تولد شروع می‌شود و لازم است شما نوزادتان را در روزهای بعدی تولد دوباره به بیمارستان یا مراکز بهداشت ببرید.

کنترل تنفس اولیه نوزاد:

• نوزاد در اولین لحظات تولدش باید گریه کند.گریه کردن نوزاد نشانۀ این است که مجاری تنفسی او سالم است و می‌تواند به راحتی نفس بکشد. بعضی از نوزادان کمی دیرتر شروع به نفس کشیدن می‌کنند. بلافاصله بعد از به دنیا آمدن نوزاد، ماما یا پزشک، او را به آرامی روی میز کنار تخت می‌گذارند. ماما، نوزاد را ماساژ می‌دهد و در صورت وجود مشکل، مجاری تنفسی او را تمیز می‌کند تا نوزاد، گریه کردن را شروع کند و ریه‌هایش برای اولین بار پر و خالی شود.

تست آپگار:

• یک دقیقه بعد از تولد، به نوزاد نمرۀ آپگار می‌دهند. تست آپگار، آزمایش سلامت نوزاد است. به این صورت که ماما یا پزشک، تنفس نوزاد و ضربان قلب او را اندازه می‌گیرند، سپس قوام عضله‌های نوزاد را می‌سنجند و بعد از آن پاسخ او به محرک‌های عصبی و همچنین رنگ پوستش را مورد بررسی قرار می‌دهند. پس از انجام این آزمایش‌ها، از یک تا ۱۰ به نوزاد نمره می‌دهند. به این نمره‌، نمرۀ آپگار گفته می‌شود. نمرۀ آپگار را یک بار در دقیقۀ اول و یک بار در دقیقۀ پنجم بررسی می‌کنند. اگر نمرۀ آپگار نوزاد در دقیقۀ پنجم از هفت کمتر باشد، برای بررسی‌های بیشتر، به متخصص نوزادان اطلاع می‌دهند.

تماس پوست با پوست مادر و نوزاد:

• در صورتی‌که وضعیت مادر و نوزاد هر دو مطلوب باشد، نوزاد باید در لحظات اول پس از تولد در آغوش مادرش قرار بگیرد. آغوش مادر باعث آرامش مادر و نوزاد می‌شود و به نوزاد احساس امنیت می‌دهد. نوزادانی که بلافاصله پس از تولد در آغوش مادر خود قرار می‌گیرند، در آینده ارتباط عاطفی محکم‌تری با مادر خود برقرار می‌کنند. فواید دیگر تماس پوست با پوست مادر و نوزاد شامل موارد زیر است: باعث تشدید عشق مادر و فرزندی می‌شود. به تنفس و ضربان قلب جنین ثبات می‌دهد. از افت دمای بدن نوزاد پیشگیری می‌کند. باعث برقراری سریع‌تر جریان شیر مادر می‌شود. باعث افزایش موفقیت مادر در شیردهی می‌شود. توجه داشته باشید که بیمارستان دوستدار کودک وظیفه دارد که امکان تماس پوست با پوست مادر و نوزاد را در اولین دقایق پس از تولد فراهم کند. پس نوزاد را در اتاق عمل و اتاق زایمان باید کنار شما قرار دهند، مگر این که نوزاد شرایط مطلوبی نداشته باشد.

تزریق واکسن و آزمایشات غربالگری نوزاد بعد از تولد:

• به منظور حفظ سلامت نوزاد و جلوگیری از خطرهای احتمالی، نوزاد باید تحت مراقبت‌های ویژه‌ای قرار بگیرد. برخی از این مراقبت‌ها در بدو تولد و در بیمارستان است و برخی از آنها بین روزهای سوم تا پنجم بعد از تولدش انجام می‌شود و شامل موارد زیر است:
• تزریق واکسن‌ها:جلوگیری از ابتلا به بیماری‌های خطرناک، از اولویت‌های پس از تولد است. بعد از به دنیا آمدن نوزاد، سه واکسن برای او تجویز می‌شود؛ واکسن ب ث ژ که برای جلوگیری از بیماری سل است، واکسن هپاتیت  B و فلج اطفال. این واکسن‌ها معمولاً در بدو تولد به نوزاد داده می‌شود. پس از آن بر اساس جدولی که بیمارستان به شما می‌دهد، باید در دوره‌های خاصی، نوزاد را برای تزریق واکسن به مراکز بهداشتی درمانی ببرید.
• تزریق ویتامین K : ویتامین ‌K، با انجام نقش خود در سیستم انعقادی بدن باعث پیشگیری از خونریزی‌های خود به ‌خود می‌شود. اکثر نوزادان با کمبود این ویتامین به دنیا می‌آیند و معمولاً پس از تولد و در اتاق زایمان، این ویتامین به نوزاد تزریق می‌شود.
• غربالگری شنوایی:کاهش شنوایی متوسط و شدید یا ناشنوایی در نوزادان، بین هر یک تا دو تولد در هر ۱۰۰۰ تولد است. تشخیص زود هنگام مشکلات شنوایی توسط این آزمایش باعث کاهش اختلالات شنوایی بعدی در نوزادان می‌شود. غربالگری شنوایی معمولاً قبل از ترخیص نوزاد از بیمارستان انجام می‌شود، ولی در صورت انجام نشدن، لازم است والدین برای انجام این آزمایش در اولین فرصت ممکن قبل از یک ماهگی به پزشک مراجعه کنند.
• آزمایشات غربالگری بعد از ترخیص نوزاد:این آزمایش غربالگری که بین روزهای سوم تا پنجم بعد از تولد نوزاد انجام می‌شود، برای تشخیص وجود پنج بیماری‌ به نام‌های بیماری کم‌کاری تیروئید، فنیل کتونوری، نقص آنزیم  G۶PD  یا فاویسم، بیماری شربت افرا و گالاکتوزمی مورد بررسی قرار می‌گیرد، اما در مراکز بهداشت کشور، فقط بررسی سه بیماری اول انجام می‌شود و هنوز غربالگری بیماری شربت افرا و گالاکتوزمی در مراکز بهداشت انجام نمی‌شود. والدین در صورت تمایل می‌توانند از همان ابتدا و در روز سوم تا پنجم به پزشک اطفال کودکشان مراجعه کنند و درخواست انجام کامل تمام این بیماری‌ها را بدهند.

اولین غذای نوزاد:

• به مدت 48 ساعت شیر به نوزاد ندهید و شیر مادر را بدوشید و به کف پای نوزاد ببندید چون آغوز بعد از 48 ساعت از سینه مادر خارج می شود.
• دو روز اول اگر فرزند شما پسر بود از خاکشیر ساییده و اگر دختر بود از بارهنگ ساییده به همراه روغن زرد گاوی مخلوط می کنید و هر 24 یک بند انگشت از این ترکیب را در دهان نوزاد قرار بدید تا به مروز زمان بخوره و بعد از این کار شما می بینید که خونابه و فضولات از مقعد بچه خارج میشه اگر این کار را نکنید فرزند شما تا آخر عمر دچار گازهای روده ای می شود.
• درباره اولین غذایی که مادر بایستی، قبل از شیر دادن به بچه بدهد، روایات می فرمایند:
• اولین غذایی که داخل دهان بچه قرار میدهی، خرما باشد. همان کاری که پیامبر درباره حسن و حسین انجام دادند.
• اولین چیزی که در دهان بچه قرار میدهی، آب فرات باشد و تربت امام حسین اسلام باشد. اگر آب فرات در اختیار نداری، با آب آسمان این کار را انجام بده. (در روایت داریم که اگر کام بچه را با آب فرات باز کنند، این بچه دوستدار اهل بیت خواهد بود).

کارهای قبل از بریدن ناف بچه:

• امام صادق (ع) از ابویحیی رازی پرسید: زمانی که فرزندی برایتان متولد می شود، برای او چه کاری انجام می دهید؟ ابویحیی گفت: نمی دانم که باید چه کاری انجام دهم. امام (ع) فرمود: عدس جاشیر بگیر و آن را در آب حل کن، سپس دو قطره در بیشی راست و یک قطره در بینی چپ کودک بریز، بعد هم در گوش راست کودک، اذان و در گوش چپش اقامه بگو. این کار را انجام بده، قبل از اینکه نافش را ببرید، زیرا به ترس، پریدن در خواب و به بیماری کودکان مبتلا نخواهد شد.

توصیه های کاربردی شیردادن:

• توصیه اول: حضرت امیر ﷺ میفرماید: «شیری پر برکت تر از شیر مادر، برای فرزند نیست».
• توصیه دوم: بنا بر آیات و روایات، حداقل مدت زمان شیردادن، ۲۱ ماه و حداکثر ۲۴ ماه است.
• توصیه سوم: زمانی که به بچه شیر می دهید، از دو پستان بدهید.
• توصیه چهارم: نباید تنها به شیر مادر اکتفا کنید و به بچه، غذای کمکی، به ویژه سویق بدهید.

زمان ختنه کردن کودک:

• پیامبر اکرم ﷺ می فرماید: «فرزندان خود را در روز هفتم ختنه کنید، زیرا این بهتر است و زخم زود التیام پیدا می کند. کسی که ختنه نشده است، ادرارش زمین را ۴۰ روز نجس می کند».

ویژگی بچه گرم:

• رنگ پوست تیره، موی تن پشمالو، موی سر بلند و باهوش است.

ویژگی بچه سرد:

• زنان اگر در دوران بارداری بیش از حد سردی بخورند مغز جنین دچار سردی بیش از حد می شود. یعنی فرزند به دنیا آمده همیشه خواب آلود است، کاملاً پخمه، پف آلود، با پوست سفید، موی سر کم، موی روشن کرکی، دهان شل دارد و شیر را زود بر می گرداند.

سلامت طفل:

• اگر می خواهید طفل همیشه سالم باشد، در هر هفته یک شب مقدار پنج گرم روغن بادام شیرین خالص را به طفل بخورانید.
• هفته ای یک بار ۱۰ گرم ترنجبین را در آب جوش حل کنید، بعد صاف کرده و به او بخورانید.
• اگر معده طفل دچار نفخ شده باشد. اکلیل الملک را بکوبید و بعد دم کنید و آب آن را هنگام خواب به او بخورانید.
• ضمناً به مادران توصیه می شود که از دادن قند داغ زیاد به طفل خودداری کنند، مخصوصاً با پستانک های لاستیکی که به کلی طفل را ناراحت کرده و به امعاء و احشای طفل زیان وارد می کند.
• اگر نفخ دل با یبوست همراه بود، ترنجبین، شکر سرخ، گز علفی و گز خونساری را در آب جوشیده سرد شده حل کنید و پس از صاف کردن آب آن را هنگام خواب به طفل بخورانید، که کیف آور، بادبر و مغذی است، استخوان های طفل را محکم می کند هم اینکه دستگاه گوارش را آماده و تقویت کرده و در رشد و نمو طفل مؤثر است، از بروز هر بیماری جلوگیری و مزاج طفل را منظم و مرتب نگه می دارد.
• نوزاد بعد از زایمان هفته اول هر شب به کودک روغن بادام شیرین بدهید. و هفته دوم به کودک دو مثقال ترنجبین بدهید، هفته سوم ناخنک را پودر کنید و در آب حل کنید و قبل از خواب به کودک بدهید و هفته چهارم رازیانه + تخم گشنیز، انیسون، زنیان و تخم کرفس و پوست نارنج به یک نسبت ترکیب کنید و بجوشانید و صاف کنید، با عسل مخلوط کنید و به کودک بدهید.