شناخت دارو: عبارت است از فنتانيل يك ضد درد مخدر است كه به عنوان داروي ضد درد هنگام عمل جراحي، القاي بيهوشي و حفظ آن و پيشگيري يا تسكين درد بلافاصله پس از عمل جراحي مصرف مي‌‌شود.
دسته دارویی:
- داروهای مسکن، ضد التهاب و ضد تب ها.
فارماکولوژی و مکانیسم اثر دارو:
- فنتانيل به عنوان يك آگونيست با گيرنده‌های شبه ترياك پيوند می یابد و بر احساس درد تأثير می گذارد و از اين طريق اثر ضد درد خود را برای دردهای متوسط تا شديد اعمال می كند. اثرات اين دارو در تضعيف CNS و دستگاه تنفس مانند مرفين است. اثر خواب آور اين دارو بسيار كم است و به ندرت موجب آزادسازی هيستامين می شود. فنتانيل براحتي از سد خوني مغزي عبور مي‌كند. 89-80% دارو به پروتئين‌هاي پلاسما پيوند مي‌يابد. تجمع فنتانيل در بافت‌هاي چربي ممكن است باعث طولاني‌شدن طول اثر دارو شود. متابوليسم دارو كبدي است. فنتانيل نيمه عمر سه مرحله‌اي دارد و نيمه عمر دفعي آن 6/3 ساعت است. زمان شروع اثر دارو حدود 15 الی 7 دقيقه بعد از تزريق عضلاني و 2 الی 1 دقيقه بعد از تزريق وریدی است و طی 30 الی 20 دقیقه بعد از تزریق عضلانی و 5 الی 3 دقيقه بعد از تزريق وريدي به حداكثر اثر خود مي‌رسد طول مدت اثر دارو از راه عضلاني 2 الی 1 ساعت و از راه وريدي 1 الی 5/0 ساعت است. دفع دارو عمدتاً كبدي است.
اشکال دارو:
- آمپول
مقدار مصرف صحیح:
- زیر نظر متخصص تجویز می شود.
- تا 24 ساعت پس از مصرف اين دارو، در صورت بروز سرگيجه، خواب‌آلودگي، منگي يا تاري ديد بايد احتياط نمود. 2 تا 24 ساعت پس از مصرف اين دارو، از مصرف ساير فرآورده‌هاي حاوي الكل با داروهاي مضعف CNS بايد خودداري نمود. مگر اينكه اختصاصاً توسط پزشك تجويز شود.
قبل از مصرف دارو:
- در صورت وجود عيب كار كبد، بيماري ريوي و نقص سيستم تنفسي و در بيماران سالخورده يا بسيار جوان بايد با احتياط فراوان تجويز شود.
- داروهاي ضد درد مخدر باعث تشديد ضعف تنفسي مي شوند.
- هنگام تجويز دارو بايد امكانات لازم براي كنترل علائم مسموميت احتمالي با دارو از جمله آنتاگونيست‌هاي مواد مخدر در دسترس باشد.
- تزريق وريدي دارو بهتر است به صورت آهسته و طي حداقل 2 الی 1 دقيقه صورت گيرد.
- اگرچه مصرف همزمان بنزودياپين‌ها ممكن است باعث بهبود بيهوشي گردد، احتمال افزايش ضعف تنفسي و يا كاهش فشارخون بايد در نظر گرفته شود.
- مصرف متناوب دارو ممكن است باعث ايجاد تحمل به اثرات دارو وابستگي و اعتياد شود.
عوارض جانبی دارو:
- سیستم اعصاب مرکزی: گیجی، سرگیجه، خواب آلودگی، خستگی، سردرد، وضعیت بیهوشی.
- غدد درون ریز و متابولیسم: کم آبی بدن.
- گوارشی: یبوست، تهوع، استفراغ.
- موضعی: قرمزی محل استعمال.
- عصبی، عضلانی و اسکلتی: سستی
- تنفسی: تنگی نفس.
- قلبی عروقی: فیبریلاسیون دهلیزی، آریتمی بای ژمینه، آریتمی قلبی، درد قفسه سینه، ترومبوز ورید عمقی، ادم، افزایش فشارخون، کاهش فشارخون، سکته قلبی، افت فشارخون وضعیتی، تپش قلب، ادم محیطی، آمبولی ریوی، تاکی کاردی سینوسی، سنکوپ، تاکی کاردی، گشادی عروق.
- سیستم اعصاب مرکزی: خواب آشفته، اختلال در راه رفتن، تفکرات نامعقول، آژیتاسیون، تغییر حس بویایی، فراموشی، اضطراب، آتاکسی، لرز، افسردگی، دیس اورینتیشن (اختلال در تشخیص موقعیت)، دیسفوری، سرخوشی، توهم، هایپرتونی، هیپوستزی (اختلال حس لامسه)، هیپوترمی، بی خوابی، تحریک پذیری، فقدان تمرکز، لتارژی، کسالت، تغییر سطح هوشیاری، میگرن، عصبانیت، نوروپاتی، پارانویا (بدگمانی)، خواب رفتگی اندام، بی قراری، اختلال تکلم، کند ذهنی، سرگیجه، سندرم ترک.
- پوستی: ریزش مو، سلولیت، زخم بستر، افزایش تعریق، قرمزی، پوسته ریزی پوست، افزایش تعریق، تعریق شبانه، رنگ پریدگی، پاپول، خارش، پوستول، راش پوستی، راش وزیکولوبولوس.
- غدد درون ریز و متابولیسم: گرگرفتگی، افزایش کلسیم خون، افزایش قندخون، کاهش آلبومین خون، کاهش کلسیم خون، کاهش پتاسیم خون، کاهش منیزیم خون، کاهش سدیم خون، کاهش وزن.
- گوارشی: باد کردن شکم، درد شکمی، بی اشتهایی، کاهش اشتها، اسهال، اختلال چشایی، سوء هاضمه، اختلال در بلع، نفخ، گاستریت، گاستروانتریت، رفلاکس، خونریزی گوارشی، زخم گوارشی (لثه، لب، دهان)، درد لثه، التهاب لثه، التهاب زبان، استفراغ خونی، انسداد روده، آبسه دندان، درد رکتوم، التهاب دهان، بیماری زبان، خشکی دهان.
- ادراری تناسلی: احتباس ادرار، سختی در دفع ادرار، سوزش ادرار، اختلال نعوظ، درد پستان، بی اختیاری ادرار، عفونت مجاری ادراری، تکرر ادرار، خونریزی واژینال، واژینیت.
- هماتولوژی و انکولوژی: آنمی، کبودی، لکوپنی، لنفادنوپاتی، نوتروپنی، ترومبوسیتوپنی
کبدی: آسیت، افزایش آلکالین فسفاتاز سرم، افزایش سطح سرمی آسپارتات آمینوترانسفراز، یرقان. - ازدیاد حساسیت: واکنش ازدیاد حساسیت.
- عفونی: آبسه.
- موضعی: سوزش محل استعمال، ترشح محل استعمال، ادم محل استعمال، تحریک محل استعمال، خارش محل استعمال، درد محل استعمال، راش محل استعمال، وزیکول محل استعمال.
- عصبی، عضلانی و اسکلتی: درد مفاصل، کمردرد، گرفتگی ساق پا، درد دست و پا، درد عضلانی، لرزش.
- چشمی: افتادگی پلک، تاری دید، دوبینی، خشکی چشم، انحراف چشم، تورم چشم، اختلالات بینایی.
- کلیوی: نارسایی کلیوی.
- تنفسی: آپنه، آسم، آتلکتازی (جمع شدن ریه)، برونشیت، سرفه، تنگی نفس حین فعالیت، خون دماغ، علائم شبه آنفلونزا، خلط خونی، هایپرونتیلاسیون (تنفس زیاد و سریع)، هیپوونتیلاسیون (کاهش تعداد تنفس)، هیپوکسی، لارنژیت، احتقان بینی، ناراحتی در بینی، نازوفارنژیت، فارنژیت، گلودرد، پنومونی، خلط پشت بینی، رینیت، آبریزش بینی، سینوزیت، عفونت مجاری تنفسی فوقانی، خس خس سینه.
- متفرقه: تب.
تداخلات دارویی:
- سوبسترای CYP3A4
- تشدید اثرات شبه آنتی‌کولینژیک
- تشدید برادی کاردی
- تشدید اثرات تضعیف کننده CNS
- ایجاد تأخیر در تخلیه معدی
- تشدید اثرات کاهنده فشارخون
- کاهش آستانه تشنج
- آگونیست اوپیوئیدی
- تشدید اثرات سروتونرژیک
شرایط نگهداری:
- در دمای کمتر از 30 درجه سانتیگراد، دور از نور و رطوبت نگهداری شود.