آسیب نخاعی (قطع نخاع): عبارت است از قطع نخاع که معمولاً برای توصیف آسیب های نخاعی بکار برده می شود. این آسیب ها در اثر حوادثی مانند تصادف وسایل نقلیه، سقوط از ارتفاع، حوادث ورزشی، حواد حین کار، آسیب های ناشی از اصابت گلوله و دیگر علل بوجود می آیند. نخاع معمولاً به علت شکستگی ها یا در رفتگی های ستون مهره دچار آسیب می شود. لفظ قطع نخاع به طور شایعی برای توصیف این آسیب ها بکار برده می شود. در حالیکه در غالب این موارد نخاع واقعاً قطع نشده بلکه آسیب دیده است. فلج اندام ها بعد از قطع نخاع ممکن است کامل و یا ناکامل باشد.

انواع آسیب های نخاعی:

1. کامل:اگر تمام احساس (عملکرد حسی) و توانایی کنترل حرکت (عملکرد حرکتی) در زیر آسیب نخاعی از بین برود، آسیب فرد کامل نامیده می شود.
2. ناقص:اگر در زیر منطقه آسیب دیده عملکرد حرکتی یا حسی وجود داشته، آسیب دیدگی فرد ناقص خوانده می شود. درجات مختلف آسیب ناقص وجود دارد. علاوه بر این، فلج ناشی از آسیب نخاعی ممکن است به شرح زیر باشد:
3. تتراپلژی:این به عنوان کوادریپلژی نیز شناخته می شود، این بدان معنی است که بازوها، دستها، تنه، پاها و اندام های لگن تحت تأثیر آسیب نخاعی قرار دارند.
4. پاراپلژی:این فلج تمام یا بخشی از تنه، پاها و اندام های لگن را تحت تأثیر قرار می دهد.

علائم:

1. شدت علائم آسیب بسته به شدت آسیب نخاع متفاوت است. ممکن است نخاع به طور کامل قطع شده و یا امکان دارد آسیب وارد نسبی باشد. علائم بر حسب اینکه قطع نخاع در کدام قسمت ایجاد شده باشد متفاوت است. هرچه محل آسیب نخاع بالاتر باشد قسمت های بیشتری از اندام ها دچار فلج می شوند.
2. علائم و نشانه های اضطراری: علائم اضطراری و علائم آسیب نخاعی پس از تصادف ممکن است شامل موارد زیر باشد: کمردرد یا فشار شدید در گردن، سر یا کمر، ضعف، عدم هماهنگی یا فلج در هر قسمت از بدن، بی حسی، سوزن سوزن شدن یا از دست دادن احساس در دست ها، انگشتان دست، پا یا انگشتان پا، از دست دادن کنترل مثانه یا روده، مشکل در تعادل و راه رفتن، مختل شدن تنفس پس از آسیب دیدگی، پیچ خوردگی غیر طبیعی گردن یا کمر.
3. قطع نخاع گردنی: در قطع نخاع گردنی مشکلات بیمار در اندام فوقانی، تنه و اندام تحتانی وجود دارد، ممکن است یکطرفه بوده و یا در هر دو طرف بدن ایجاد شود. مهمترین علائم قطع نخاع گردنی عبارتند از اختلال تنفس به علت فلج عضلات تنفس می تواند به مرگ فوری بیمار منجر شود، اختلال در کنترل ادرار و مدفوع، کاهش یا عدم حس لمس در پوست، کاهش قدرت یا فلج کامل عضلات اندام همراه با اسپاسم و سفتی عضلات، درد اندام، مشکلاتی در فشارخون، تعریق و کنترل درجه حرارت بدن.
4. قطع نخاع در ناحیه سینه: در این موارد علائم فقط در اندام تحتانی وجود دارد و کارکرد دست ها سالم باقی می ماند، مهمترین علائم قطع نخاع سینه ای عبارتند از اختلال در کنترل ادرار و مدفوع، کاهش یا عدم حس لمس در پوست، کاهش قدرت یا فلج کامل عضلات اندام همراه با اسپاسم و سفتی عضلات، درد اندام، مشکلاتی در فشار خون، تعریق و کنترل درجه حرارت بدن.
5. قطع نخاع کمر: نخاع از مغز شروع شده و تا اولین مهره کمری پایین می آید، از اولین مهره کمر به پایین دیگر نخاعی در ستون مهره وجود ندارد ولی اعصابی که از نخاع خارج می شوند همچنان از ستون مهره پایین می آیند و تا ساکروم می روند و در این مسیر بتدریج از بین مهره ها خارج شده و به اندام می روند. پس آسیب به ستون مهره کمری در واقع موجب آسیب به رشته های عصبی می شود که از نخاع خارج شده اند. در این آسیب ها اندام های فوقانی سالم باقی می مانند مهمترین علائم آسیب عبارتند از اختلال در کنترل ادرار و مدفوع، کاهش یا عدم احساس لمس در پوست، کاهش قدرت یا فلج کامل عضلات اندام همراه با اسپاسم و سفتی عضلات، درد اندام.

علت:

• قطع نخاع معمولاً بدنبال شکستگی یا در رفتگی ستون مهره در کمر یا گردن ایجاد می شود. بدنبال شکستگی یا در رفتگی در مهره ها، فشار شدیدی به نخاعی که در درون مهره قرار دارد وارد شده و این فشار و ضربه می تواند موجب پارگی، له شدگی، فشردگی، کشیدگی یا خونریزی نخاع شده و بدنبال آن اندام ها فلج می شوند. اغلب این بیماران افراد جوان و سالمی هستند که بدنبال سانحه به ناگهان فلج می شوند و این امر فشارهای روحی فراوانی را به آنها وارد می کند. شایع ترین علل آسیب های نخاعی عبارت اند از:
• مصرف الکل:بیماری ها سرطان، آرتروز، پوکی استخوان و التهاب نخاع نیز می تواند باعث آسیب نخاعی شود.
• اعمال خشونت آمیز:بیش از ۱۳% از آسیب های نخاعی ناشی از برخوردهای خشن است که معمولاً شامل زخم های ناشی از گلوله و زخم چاقو است.
• سقوط:آسیب نخاعی بعد از ۶۵ سالگی بیشتر در اثر زمین خوردن ایجاد می شود. به طور کلی، زمین خوردن باعث حدود ۳۱% از آسیب های نخاعی می شود.
• آسیب های ورزشی و تفریحی:فعالیت های ورزشی، مانند ورزش های ضربه ای و غواصی در آب کم عمق، باعث ایجاد حدود ۱۰% از آسیب های نخاعی می شود.
• تصادفات وسایل نقلیه موتوری:تصادفات اتومبیل و موتورسیکلت علت اصلی آسیب های نخاعی است که تقریبا نیمی از آسیب های جدید نخاع را هر ساله تشکیل می دهد.

پیشگیری:

• نخوردن مشروبات الکلی:در حالت مستی یا تحت تأثیر مواد مخدر رانندگی نکنید. با راننده ای که مشروب خورده است سوار ماشین نشوید.
• در هنگام ورزش احتیاط کنید:همیشه از وسایل ایمنی توصیه شده استفاده کنید. در ورزش از هدایت با سر خودداری کنید. برای حرکات جدید در ژیمناستیک از یک نقطه یاب استفاده کنید.
• قبل از غواصی عمق آب را بررسی کنید:برای اطمینان از اینکه در آب کم عمق فرو نروید، در استخر شیرجه نزنید مگر اینکه حدود ۳.۷ متر یا عمیق تر باشد، در هیچ آبی که عمق آن را نمی دانید شیرجه نزنید.
• رانندگی ایمن:تصادفات اتومبیل یکی از مهمترین دلایل صدمات نخاعی است. هر زمان که رانندگی می کنید یا سوار ماشین می شوید کمربند ایمنی ببندید. اطمینان حاصل کنید که کودکان شما از کمربند ایمنی استفاده می کنند یا از صندلی ایمنی کودک مناسب سن و وزن استفاده می کنند. برای محافظت از آنها در برابر آسیب های کیسه هوا، کودکان زیر ۱۲ سال همیشه باید روی صندلی عقب سوار شوند.
• جلوگیری از سقوط:برای رسیدن به اشیاء در مکان های بلند از چهارپایه با پله با میله محافظ استفاده کنید. نرده های دستی را در راه پله ها اضافه کنید. تشک های بدون لغزش را روی کف کاشی و وان یا دوش قرار دهید. برای کودکان خردسال، از گیت های ایمنی برای مسدود کردن راه پله ها استفاده کنید و نصب محافظ های پنجره را در نظر بگیرید.

عوارض احتمالی:

1. عدم کنترل مدفوع: بیماران قطع نخاعی کنترل دفع مدفوع ندارند. این بیماران با آموزش های خاص یاد می گیرند که چگونه تا حدودی بر روی دفع خود کنترل داشته باشند.
2. عدم کنترل ادرار: بیمار قطع نخاعی کنترل ادرار ندارد. در ابتدا برای این بیماران سوند ادراری زده می شود. بیمار باید یاد بگیرد چگونه از سوند استفاده کند و یا بدون آن تا حدودی کنترل ادرار کردن را بدست بگیرد.
3. زخم بستر: یکی از مهمترین مشکلاتی که ممکن است برای یک بیمار قطع نخاعی ایجاد شود زخم بستر است. علت بروز زخم بستر در این بیماران عدم توانایی در حرکت دادن لگن و اندام تحتانی است. این بیماران به علت فلج شدن هر دو اندام تحتانی نمی تواند خود را در بستر جابجا کرده و مدت های زیادی به پشت می خوابند. فشار ممتد بستر به پشت لگن این بیماران می تواند موجب زخم بستر شود. این زخم ها می تواند در پشت پاشنه پا هم بوجود آیند. پیشگیری از این زخم ها با جابجا کردن مکرر بیمار در بستر و یا استفاده از تشک های مخصوص طبی به نام تشک مواج است.
4. خشک شدن مفاصل: یکی از خطراتی که بیمار قطع نخاعی را تهدید می کند خشک شدن مفاصل است. مفاصل اندام فلج شده بطور ارادی حرکت نمی کند پس اگر مدتی بی حرکت بماند دچار خشکی و سفتی می شود. این خشکی بعد از مدتی غیر قابل برگشت شده و در مراقبت بیمار مشکلات جدی ایجاد خواهد کرد. در این بیماران باید بطور روزانه و هر روز چند بار تمام مفاصل اندام فلج شده به توسط همراه بیمار حرکت داده شود تا از خشک شدن آنها جلوگیری شود. این حرکات به توسط فیزیوتراپیست به همراه بیمار آموزش داده می شود.

تشخیص:

1. انجام معاینات بالینی و گرفتن شرح حال از بیمار: در اورژانس، پزشک ممکن است با بازرسی و معاینه دقیق، آزمایش عملکرد حسمی و حرکتی و پرسیدن سوالاتی در مورد حادثه، آسیب نخاعی را رد کند. اما اگر فرد آسیب دیده از درد گردن شکایت داشته باشد، کاملاً بیدار نباشد یا نشانه های آشکاری از ضعف یا آسیب عصبی داشته باشد، ممکن است به آزمایش های تشخیص اضطراری نیاز باشد. این آزمایشات ممکن است شامل موارد زیر باشد:
2. اسکن توموگرافی کامپیوتری یا CT: سی تی اسکن ممکن است نمایش بهتری از ناهنجاری هایی که در اشعه ایکس دیده می شود، ارائه دهد.
3. اشعه ایکس: پرسنل پزشکی معمولاً این آزمایشات را بر روی افرادی که مظنون به آسیب نخاعی پس از ضربه هستند، استفاده می کنند. اشعه ایکس می تواند مشکلات مهره های ستون فقرات، تومورها، شکستگی ها یا تغییرات تخریب ستون فقرات را نشان دهد.
4. تصویربرداری تشدید مغناطیسی یا MRI: MRI از یک میدان مغناطیسی قوی و امواج رادیویی برای تولید تصاویر تولید شده توسط رایانه استفاده می کند. این آزمایش برای مشاهده نخاع و شناسایی دیسک های فتق شده، لخته های خون یا سایر توده هایی که ممکن است باعث فشرده سازی نخاع شوند بسیار مفید است.
5. آزمایش قدرت عضلانی و توانایی در لمس سبک: چند روز پس از آسیب دیدگی، هنگامی که ممکن است مقداری از تورم فروکش کند، پزشک معاینه عصبی گسترده تری را برای تعیین سطح آسیب انجام می دهد. این معاینات شامل آزمایش قدرت عضلانی و توانایی در لمس سبک و احساسات سوزن سوزنی است. همچنین تیم مراقبت های پزشکی یک سری آزمایشات را برای تعیین سطح عملکرد عصبی و کامل بودن آسیب انجام می دهد. صدمات نخاعی از هر نوع ممکن است منجر به یک یا چند مورد از علائم و نشانه های زیر شود: از دست دادن قدرت حرکت، از دست دادن یا تغییر احساس، از جمله توانایی احساس گرما ، سرما و لمس، از دست دادن کنترل روده یا مثانه، فعالیت های رفلکس اغراق آمیز یا اسپاسم، تغییر در عملکرد جنسی، حساسیت جنسی و باروری، درد یا احساس سوزش شدید ناشی از آسیب به رشته های عصبی نخاع، مشکل در تنفس، سرفه یا پاکسازی ترشحات از ریه ها.

درمان طب نوین:

• متأسفانه، در حال حاضر روشی برای درمان ضایعات نخاعی وجود ندارد. به ‌هرحال، محققان در حال بررسی و تحقیق در مورد روش‌های درمانی جدید شامل پروتزها و داروها هستند که ممکن است بازسازی سلول‌های عصبی را ارتقا داده یا عملکرد عصب‌های باقی‌مانده پس از آسیب‌دیدگی را بهبود بخشند.
• اقدامات لازم در محل حادثه: انجام اقدامات فوری پزشکی برای به حداقل رساندن آسیب‌های سر، گردن و کمر بسیار ضروری است؛ بنابراین درمان ضایعات نخاعی غالباً از صحنه سانحه یا حادثه آغاز می‌شود. پرسنل اورژانس معمولاً اقدامات زیر را انجام می‌دهند: ثابت نگهداشتن ستون فقرات در اسرع وقت و استفاده از گردن بندهای طبی سخت و تخت‌های سفت حمل بیمار، استفاده از تخت حمل بیمار برای انتقال وی به بیمارستان.
• اقدامات لازم در بخش اورژانس: زمانی که بیمار به بیمارستان رسید، پزشک اقدامات زیر را انجام می‌دهد: حفظ قدرت تنفسی بیمار، ثابت نگهداشتن گردن برای جلوگیری از آسیب‌دیدگی‌های نخاعی، پزشک ممکن است برای آسیب‌دیدگی‌های حاد و شدید اقدامات زیر را انجام دهد:
• انجام عمل جراحی: انجام عمل جراحی، پزشکان ممکن است برای بیرون آوردن مایعات یا بافتی که باعث اعمال فشار بر نخاع شده است (لامینکتومی رفع فشار)، برداشتن تکه استخوان‌ها شکسته، تکه‌های دیسک یا اشیای خارجی، جوش دادن مهره‌های شکسته شده یا آتل‌بندی ستون فقرات از عمل‌های جراحی استفاده کنند.
• ترکشن: این روش برای تثبیت ستون فقرات و تراز کردن آن به‌کاربرده می‌شود.
• متیل پرونیزولون (مدرول): اگر این داروهای استروئیدی تا 8 ساعت پس از آسیب‌دیدگی مصرف شوند ممکن است برخی از بیماران بهبود یابند. به نظر می‌رسد که این داروها آسیب‌دیدگی سلول‌های عصبی و التهاب مناطق نزدیک به آسیب‌دیدگی را کاهش می‌دهند.
• توانبخشی: افراد مبتلابه ضایعات نخاعی از مزایای توان‌بخشی بهره‌مند می‌شوند که عبارت‌اند از: فیزیوتراپی که به تقویت عضلات، هماهنگی و توانایی حرکتی عضلات کمک می‌کند، استفاده از ابزار کمکی مانند ویلچر، والکر و بر یس‌های پا، استفاده از ابزار کمکی و تطبیقی برای ایجاد ارتباط، کاردرمانی که بر توانایی‌های حرکتی کوچک تمرکز دارد، روش‌هایی برای نظافت و مدیریت مثانه و روده، روش‌های مقابله با اسپاسم و دردهای عضلانی، روش‌های بازسازی مانند ورزش و رژیم غذایی سالم، تحریک الکتریکی برای کمک به بازسازی عملکردهای عصبی عضلانی و عملکردهای حسی یا آناتومیک (مانند مثانه، روده یا عملکردهای تنفسی).

درمان طب سنتی:

• هیچ درمانی برای فردی که قطع نخاع شده است در طب سنتی وجود ندارد، اما برای پیشگیری از عوارض بعد از قطع نخاع موارد زیر را رعایت کنید:
• در طول هفته، صبحانه 5 بار ارده و شیره و دو مرتبه عسل یا حلیم بخورید.
• برای بهبود جریان خون اطراف مفاصل را زالو بیاندازید و موضع را حجامت کنید.
• ملاج سر را با روغن های لطیف نظیر روغن بادام شیرین هر شب گرم نگه دارید.
• به مدت 40 شب، شبی یک تا سه قطره داخل هر سوراخ بینی روغن بنفشه پایه کنجد به همراه عصاره مرزنجوش ریخته شود.
• در صورتی که دچار غلبه گرمی و خشکی و حرارت کبد نیستید هر 12 ساعت یک قاشق مرباخوری سیاهدانه و عسل (دوسین) میل کنید.
• افرادی که دچار آسیب های خفیف نخاعی شده اند میتوانند با انجام تمرین های تخصصی و ضربه زدن با کمربند یا ماساژ های تخصصی عضو، روند بهبودی خود را تسریع بخشند.
• با روغن های گرم نظیر روغن بادام تلخ، سیاهدانه و زیتون و … مفاصل و ستون فقرات را ماساژ دهید و بعد از گذشت 14 روز الی 21 روز یک روز در میان اطراف مفاصل و ستون فقرات را بادکش گرم و خشک بگذارید التبه توجه داشته باشید که بادکش زیر نظر متخصص گذاشته شود.

داروها:

• ممکن است از داروها برای کنترل برخی از اثرات آسیب نخاعی استفاده شود. این داروها شامل داروهایی برای کنترل درد و انعطاف پذیری عضلات و همچنین داروهایی است که می توانند کنترل مثانه، کنترل روده و عملکرد جنسی را بهبود بخشند.

فعالیت های بدنی:

• تمرینات توانبخشی ضایعه نخاعی (Spinal Cord Injury) به دلایل زیادی لازم الاجرا هستند. تحقیقات در جامعه ضایعه نخاعی نشان داده است که ورزش باعث بهبود تنفس، قدرت عضلانی، گردش خون، اعتماد به نفس، اضطراب و استقلال می شود. به علاوه بر کاهش خطر ابتلا به بیماری قلبی هم کمک می کند. و از عوارض ثانویه مانند عفونت ادراری، زخم بستر و کاهش یبوست جلوگیری می کند. بعد از آسیب نخاعی موانع زیادی برای ورزش وجود دارد که دلسرد شدن یا احساس غیرممکن بودن آن آسان است. اما تمرینات خانگی ضایعه نخاعی و فعالیت بدنی منظم برای سالم ماندن و احساس خوب داشتن مهم است، خصوصاً اگر دچار ضایعه نخاعی هستید. در طول تمرینات توانبخشی در ضایعه نخاعی و مداخلات توانبخشی از جمله کاردرمانی در ضایعه نخاعی و فیزیوتراپی در ضایعه نخاعی، چالش های واضحی وجود دارد، اما هنوز هم می توان بعد از ضایعه نخاعی ورزش کرد.

رژیم غذایی:

• از مصرف غذاهایی با طبعیت سرد و تر بدون مصلح پرهیز کنید و در عوض از غذاهای گرم و تر بیشتر استفاده کنید.

نکته:

• چه موقع به پزشک مراجعه کنیم: هر کسی که ضربه قابل توجهی به سر یا گردن او وارد شده باشد، نیاز به ارزیابی فوری پزشکی برای احتمال آسیب نخاعی دارد. در حقیقت، تصور اینکه قربانیان تروما از ناحیه ستون فقرات آسیب دیده اند، تا زمانی که خلاف آن ثابت نشود، امن ترین است: آسیب جدی ستون فقرات همیشه بلافاصله مشخص نیست. اگر تشخیص داده نشود، ممکن است آسیب شدیدتری ایجاد شود. بی حسی یا فلج ممکن است بلافاصله اتفاق بیفتد یا به تدریج با خونریزی یا تورم در نخاع یا اطراف آن رخ دهد. زمان بین آسیب و درمان می تواند در تعیین میزان و شدت عوارض و میزان احتمالی بهبودی پیش بینی شده بسیار حیاتی باشد.
• آسیب به رشته های عصبی: چه علت ضایعه آسیب زا باشد یا غیرترومایی، آسیب بر روی رشته های عصبی عبوری از ناحیه آسیب دیده تأثیر می گذارد و ممکن است عملکرد بخشی یا تمام عضلات و اعصاب مربوطه را در زیر محل آسیب مختل کند. آسیب قفسه سینه (قفسه سینه) یا کمر می تواند بر تنه، پاها، کنترل روده و مثانه و عملکرد جنسی تأثیر بگذارد. آسیب گردن علاوه بر تأثیر روی موارد بالا، بر حرکات بازوها و احتمالاً توانایی تنفس، تأثیر می گذارد.