نام های دیگر: زعر، آلسی، فارق، لن، لینوم، بیغول (تخم)، مسلج، بذرک.
نوع گیاه: بوته
نام خانواده: کتان
مزاج: گرم و خشک
قسمت مورد استفاده: دانه، روغن کتان
مقدار و دستور مصرف: 6 الی 3 گرم روزی سه بار به صورت دم کرده. له یا خرد شده دانه کتان بیش از 24 ساعت نگهداری نشود و همیشه خرد شده تازه آن مصرف شود؛ چون در غیر این صورت ممکن است مواد آن تجزیه شود و ایجاد سیاناید نماید که باعث سمیت می شود.
ترکیب شیمیایی تخم کتان: عصاره های محلول در آب ۱۵ درصد – لعاب ۶ درصد . پروتئین ۲۵ درصد – خاکستر ۵ درصد – ارسنیک 0.812 میلی گرم – روغن ثابت ۴۰-۳۰ درصد شامل دو گلوبولین به نامهای لینین و کولینین – فسفاتیدهایی شامل لسیتین و سفالین – سیانوژنتیک گلوکوزید – لینامارین – موم – قند. ویتامین ها: F در تخم کتان وجود دارد.
مشخصات: گیاهی است یک ساله با ساقه های باریک که بلندی آن حدود پنجاه تا شصت سانتی متر میباشد برگهای آن متناوب و نوک تیز است گلهای آن پنج گلبرگ دارد این گیاه بیش تر در غرب کشور پایران می روید. دانه کتان بیش از ده هزار سال است که به عنوان منبع الیاف در بافندگی و پوشاک کاربرد دارد، این گیاه یکی از نخستین گیاهانی است که بشر تشخیص داد می تواند از آن برای مصارف غیر خوراکی استفاده کند. کتان از الیاف ساقه گیاه تهیه می شود. روغن بزرک که از دانه کتان به دست می آید، به عنوان نرم کننده موضعی پوست و ملین حیوانات به کار می رود. گیاه کتان واریته های گوناگون دارد، ولی دو تیپ اصلی، شامل دانه های قهوه ای و طلایی است. روغن دانه های طلایی دارای کمترین میزان امگا 3 است، اما از نظر بقیه خواص و روغن مشابه هستند. چون محصولات آماده دانه کتان ممکن است به مرور زمان به علت تجزیه، سیاناید تولید کند، این محصولات در بازار بسیار کم وجود دارد و بیشتر از دانه کتان به طور مستقیم استفاده می کند. الیاف طبیعی کتان نرم، صاف و مستقیم هستند و 2 الی 3 برابر از پنبه محکم تر می باشند.
خواص:
- مسکن
- شیرافزا
- ادرار آور
- درمان کهیر
- قابض (بو داده)
- درمان ورم کلیه
- درمان ورم مثانه
- درمان شاش بند
- درمان زخم روده
- درمان ورم معده
- نرم کننده بافت ها
- درمان قولنج (تخم)
- درمان سوء هاضمه
- درمان سرفه بلغمی
- درمان ضرب دیدگی
- درمان ورم پروستات
- درمان چاقی (لباس)
- درمان سوزاک (تخم)
- تنظیم قاعدگی (تخم)
- نرم کننده صدا (تخم)
- درمان ورم پشت گوش
- درمان ورم های سخت
- درمان زخم معده (تخم)
- زیاد کننده اسپرم (تخم)
- درمان سوختگی (روغن)
- شادی‌آور (استنشاق گل)
- درمان ورم ماهیچه معده
- درمان سنگ کلیه (تخم)
- درمان زگیل (ضماد تخم)
- درمان بیماری های پوستی
- تقویت کننده حافظه (تخم)
- تقویت کننده نیروی جنسی
- درمان یبوست (برگ و تخم)
- درمان بیماری های مجاری ادرار
- درمان ورم طحال (تخم با عسل)
- تقویت کننده قلب (استنشاق گل)
- درمان سرماخوردگی (تخم و تخم)
- کاهش عرق (پوشیدن البسه کتانی)
- موثر در لاغری (با بادام و نشاسته و شکر)
- درمان ناتوانی جنسی (ریشه با فلفل و عسل)
- درمان قرمزی چشم (چکاندن قطره لعاب آن)
- درمان ورم روده (دم کرده تخم با شیرین بیان)
- تفاله حاصل از روغن گیری دانه های کتان غذای خوبی برای حیوانات است.
- لعاب آن را بگیرید و به صورت قطره در چشم بریزید سرخی چشم را رفع می کند.
- ضماد آرد آن با تخم اسپرزه برای تسکین درد مفاصل سیاتیک و نقرس مؤثر می باشد.
- ۲۵ تا ۱۰۰ گرم از روغن تخم کتان به صورت تنقیه و به عنوان نرم کننده به کار می رود.
- کوبیده ی آن را با کمی فلفل ساییده شده و عسل مخلوط کنید و بخورید برای تحریک نیروی جنسی نافع است.
- آن را بجوشانید و در آب جوشانده ی آن بنشینید فضولات رحم و جراحات آن را برطرف میکند و ورم آن را نیز می نشاند.
- چهارده گرم از آن را بکوبید و با عسل انگشت پیچ کرده و بخورید برای پاک کردن سینه از اخلاط وتحلیل ورم کبد مفید است.
- پانزده گرم از آن را در نیم لیتر آب پانزده دقیقه بجوشانید و آب جوشانده آن را صاف کرده و تنقیه کنید. برای خارج کردن فضولات روده ها بسیار نافع است.
- از قدیم روغن دانه کتان به منظور خارج کردن اجسام خارجی از چشم و به طور خوراکی برای رفع سرفه در سرماخوردگی و رفع عفونت مجاری ادرار مصرف می شده است.
- آن را بکوبید و با آب جوش خمیر کرده و ضماد کنید و روزی سه بار کوبیدن خمیر نمودن و ضماد کردن را تکرار کنید که تازه به تازه مصرف شود برای رفع التهاب پوست و التیام زخم های دردناک مؤثر است.
- هر روز دو گرم از تخم کتان را بخورید. نرم کننده ی سینه است درد روده ها را تسکین می دهد ترشح ادرار عرق و شیر را می افزاید به مزاج لینت میدهد، قاعده آور می باشد برای التیام زخم کلیه و مثانه بسیار نافع است.
- دوازده تا شانزده گرم از آن را سرخ و برشته کنید بعد نرم بکوبید و با عسل انگشت پیچ کرده و بخورید. قابض است و اسهال را بند می آورد برای جلوگیری خون روی از رحم نافع میباشد، سرفه های رطوبی را تسکین می دهد.
- هر روز سه قاشق سوپ خوری از تخم کتان را در یک لیتر آب بجوشانید و آن آب را در طول روز به مرور بنوشید. ورم روده ی کوچک هم چنین ورم کلیه را تحلیل می برد سوزاک و حبس البول یا بندآمدگی ادرار را درمان می کند.
- یکی از مهمترین اثرات کتان کاهش چربی خون است. آزمایش های مقدماتی نشان داده زرده تخم مرغ هایی که مرغ از دانه کتان تغذیه کرده است حاوی مقادیر زیادی الفالینولنیک اسید هستند. گذشته از آن مقدار کلسترول بافت کلیه همین جوجه ها در حداقل مقدار است. پژوهش های دیگر نشان داده که مصرف دانه کتان احتمال گرفتگی عروق قلب را کاهش می دهد. یک پژوهش دیگر نشان می دهد که مصرف سه ماه نان حاوی دانه کتان به همراه ۱۵ گرم دانه خرد شده کتان کاهش قابل ملاحظه ای در کلسترول ایجاد می کند. همچنین چسبندگی پلاکت ها کاهش یافته و این اثرات نشان میدهد که برای جلوگیری از مشکلات قلبی عروقی مؤثر است. در یک پژوهش زنان سالم داوطلب به مدت چهار هفته روزانه ۵۰ گرم دانه خرد شده کتان استفاده کردند که پس از این مدت به طور قابل ملاحظه ای اسید آلفالینولئیک سرم اریتروسیت آنها زیاد شد ولی کلسترول سرم کاهش یافت. همین آزمایش با روغن کتان و آرد آن انجام و تأیید شد. پژوهش دیگری در زنان نشان داد که مصرف دانه کتان می تواند در جلوگیری از سرطان پستان مؤثر باشد. این اثر را به لیگنان های دانه مربوط می دانند. یکی از اثرات مهم دانه کنان اثر مسهلی آن است. برای این منظور ۱۰-۵ گرم دانه را در یک لیوان آب ریخته و روی آن آب سرد بریزید بعد از ۲۰ تا ۳۰ دقیقه دانه ها به سطح آب می آیند، آنگاه آب را خالی کرده و دانه ها را سر بکشید و پس از مصرف مقدار زیادی آب بنوشید از لحظه مصرف تا حدود دو تا سه ساعت بعد چند لیوان آب یا مایعات دیگر باید مصرف شود این محلول بهتر است شامگاه مصرف شود تا اثر مسهلی آن صبح روز بعد ظاهر گردد. از روغن دانه کتان در محصولات درمان سوختگی و مشکلات پوستی نیز استفاده میشود. یکی دیگر از خواص با ارزش روغن کتان، کاهش چسبندگی پلاکت ها است که از این طریق خطر سکته های قلبی در اثر غلیظ شدن خون کاهش می یابد.
مضرات:
- معده
- اسهال
- شب کوری
- میوکاردیت
- سوء هاضمه (تخم)
- عدم جذب ویتامین B1
- مسمومیت (با تخم کتان)
- تخم کتان برای دید چشم، هاضمه و بیضه ها مضر است.
- دانه کتان حاوی ترکیبات سیانوژنیک بوده و ممکن است در اثر خوردن زیاد آن، مسمومیت ایجاد شود. ترکیبات سیانوژنیک دانه کتان میتواند در ۶-۴-PH به مدت چهار ساعت هیدرولیز شده و اسید سیانیدریک تولید کند یکی از مهمترین این اجسام لینامارین می باشد. هر ۱۰۰ گرم دانه کتان تحت اثر آنزیم لینامار از می تواند تا ۵۰ میلی گرم اسید سیانیدر یک تولید کند. با وجودی که همین مقدار اسید سیانیدریک میتواند ایجاد مسمومیت کند ولی از یک طرف در اسیدتیه معده مقداری از لینامار از غیر فعال می شود و از طرف دیگر چون این هیدرولیز حدود چهار ساعت به طول می انجامد، مقداری از اسید سیانیدریک ایجاد شده در این، زمان توسط آنزیمی به نام روداناز که قادر است ساعتی ۳۰ تا ۶۰ میلی گرم اسید سیانیدریک در بدن را خنثی کند به (تیوسیانات تبدیل می شود) به حداقل مقدار تقلیل می یابد. البته مقدار کمی اسید سیانیدریک به همراه مدفوع و ادرار دفع می شود. اطلاعات بعضی منابع حاکی از آن است که مصرف خرد شده ۱۵۰ تا ۳۰۰ گرم در طول روز دانه کتان سمیتی در بدن ایجاد نمی کند همچنین مطالعات نشان می دهد که مصرف یک دوز ۱۰۰ گرمی در یک نوبت از دانه کنان عوارض سیانات و تیوسیانات را در خون نشان نمی دهد و برای ایجاد مسمومیت احتیاج به مقادیر زیادتر است.